برگزاری این رقابت های رصدی در چند سال اخیر، بهانه ای برای ایجاد نوعی توانایی در منجمان آماتور ایرانی شده که می تواند زمینه ای برای آغاز فعالیت های جدی در نجوم آماتوری به منظور گردآوری داده های رصدی برای پژوهش های دنیای نجوم حرفه ای باشد. این توانایی عبارت است از سرعت عمل در کار با ابزارهای اپتیکی، تسلط بر موقعیت تک تک بسیاری از اجرام اعماق آسمان و دیدن کم نورترین و دوردست ترین اجرام قابل مشاهده در ابزارهای اپتیکی. بیشتر شرکت کنندگان با سابقه در رقابت های رصدی چنین توانایی هایی را در حد اعلا دارند، ولی... آیا این برای یک منجم آماتور پایان راه است؟
واقعاٌ آیا هدف از طراحی این رقابت های رصدی، فقط اهدای لوح و جایزه به چابک ترین رصدگران بوده است؟ آیا هیچ روحی در پس این نمایش وجود ندارد؟ تا به حال به این فکر کرده ایم که شرکت کردن یا عدم حضور در یک رقابت رصدی چه نفع و ضرری برای ما، دوستان و اطرافیانمان می تواند داشته باشد؟ بیایید این پرسش ها را پاسخ دهیم و البته پیش از آن کمی بیاندیشیم...
رصدگاه سه قلعه، دقایقی پیش از آغاز نهمین رقابت مسیه ایران. عکس از پویه سالار.
سابقه برگزاری نخستین رقابت رصدی منظم و منسجم در ایران به سال 1380 بر میگردد. هنگامی که بابک امین تفرشی با کمک جمعی از همکاران ماهنامه نجوم، نخستین رقابت مسیه ایران را با اسلوبی خاص و با گماردن داورانی طراحی می کند. برگزاری موفق نخستین رقابت مسیه با حضور 45 شرکت کننده راه را برای برگزاری پرشورتر رقابت های بعد هموار می کند و سرمنشاء تحولاتی در علایق منجمان آماتور ایرانی می شود. سپس شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران مسئولیت برگزاری آن را بر عهده می گیرد و کم کم تبدیل به یک علاقه عمومی میان منجمان آماتور ایرانی می شود. طوری که امروز بازتاب وسیع خبری اش در رسانه ها با رویداد نجومی فراگیری در کشور همچون روز نجوم برابری می کند و کوچک ترین نقص یا نقطه قوتی در آن مورد توجه قرار می گیرد. نهمین رقابت مسیه ایران به واقع همایش بزرگ رصدگران ایران در ابعاد ملی بود، به طوری که 170 نفر از تمام استان ها به جز آذربایجان غربی، هرمزگان و یزد در آن حضور داشتند.
شرکت کننده های سنتی رقابت های رصدی پس از حضور در چند دوره از رقابت های رصدی آموخته اند که نفس حضور مؤثر در یک رقابت رصدی مهم تر از نتیجه رقابت است. مطالعه خاطرات سرشناس ترین رصدگران جهان در وبلاگ ها و وبسایت های اینترنتی که از بیست و چندمین حضور در رقابت مسیه منطقه شان می گویند، بسیار خواندنی و جالب توجه است. آنها گاه موفق به رصد همه اجرام می شوند و گاهی به دلایلی هم باز می مانند. آیا این چنین افرادی هر سال در رقابت مسیه شرکت می کنند تا حتماٌ برنده شوند و توانایی هایشان را به رخ دیگران بکشند؟!
رقابت های رصدی در ایران از هشت سال پیش به شیوه خاص کشور خودمان برگزار می شود و حال آن که انتظارات جامعه نجوم آماتوری کنونی و شرکت کنندگان در این رقابت ها با آن زمان به کلی تفاوت کرده است. ادامه روند فعلی در برگزاری دو رقابت رصدی صوفی و مسیه، به نظر می رسد بیشتر اوقات به تربیت منجمان آماتوری منجر می شود که همچون نمونه های نخستین سه پایه های الکترونیک، حداکثر خواهند توانست بیش از 500 جرم آسمانی را بدون استفاده از نقشه با تلسکوپ در ژرفای آسمان بیابند و از این جهت به خود ببالند! هرچند این خود توانایی جالب توجهی است و حکایت از تسلط بی چون و چرای رصدگر بر آسمان و تلسکوپش دارد، ولی بیشتر سه پایه های الکترونیک کنونی، قابلیت جستجوی حدود 14000 جرم را در حافظه دارند و با این رویکرد رصدگران ما راه درازی در پیش خواهند داشت!
شیوه برگزاری سومین رقابت صوفی با تغییرات اندکی نسبت به رقابت های گذشته همراه خواهد بود و این آغاز یک راه است: تغییراتی در شکل نظارت داوران، شکل گروه بندی ها و روش شرکت در رقابت. این تغییرات در نگاه اول ممکن است به نظر برسد که فقط به انگیزه رقابتی تر شدن جو حاکم بر رقابت صوفی اعمال شده است. ولی این بار ایجاد این جو، انگیزه ای است برای رسیدن به هدف هایی والاتر: تشویق به گروه گرایی در فعالیت های نجومی، انسجام و تداوم برای انجام کارهای گروهی، فراهم کردن زمینه برای انجام فرایند انتقال تجربه از رصدگران با تجربه به رصدگران کم تجربه تر و جلب کردن توجه نهادهای گوناگون دولتی و غیر دولتی به فعالیت های منجمان آماتور در قالب گروه هایی در گوشه گوشه ایران.
نمایی از جنب و جوش رصدگران در نهمین رقابت مسیه برای شکار اجرام اعماق آسمان فهرست مسیه. عکس از امیرحسین ابولفتح.
پیش به سوی سومین رقابت صوفی
پس برای شرکت در سومین رقابت صوفی در قالب تیم هایی که از سه اپتیک استفاده می کنند آماده شوید. هر تیم به اختیار اعضایش، حداقل سه و حداکثر پنج شرکت کننده خواهد داشت که همه آنها باید جداگانه ثبت نام کنند و از حداقل های آمادگی برای شرکت در رقابت صوفی برخوردار باشند. اعضای هر تیم منجمان آماتور از شهر، استان یا انجمن و گروه نجومی در یک استان به انتخاب خودشان خواهند بود. هر گروه یک نام خواهد داشت که اگر به نمایندگی از گروه یا انجمن نجومی خاصی شرکت می کند، می تواند ضمن هماهنگی با سرپرست آن انجمن یا گروه، با آن نام در رقابت حاضر شود. در غیر این صورت نام شهر یا استانی که شرکت کنندگان از آنجا در برنامه شرکت می کنند به آنها اطلاق خواهد شد. پس درست همانند المپیادها و دیگر رقابت های علمی در رقابت صوفی امسال از شهرها و استان ها، تیم هایی متشکل از سه تا پنج نفر و با سه ابزار اپتیکی در قالب رده تیمی می توانند در رقابت صوفی شرکت کنند و علاوه بر خود، برای شهر و انجمن نجومی خود نیز مقام کسب کنند.
البته شرکت کنندگان همانند رقابت های گذشته کماکان بازهم می توانند به صورت انفرادی با تلسکوپ یا دوربین دوچشمی در رقابت صوفی شرکت کنند. اما اساس رقابت بر شرکت گروهی است و تلاش بر این است تا برنده ها در گروه های متشکل از سه ابزار رصدی، علاوه بر جوایز انفرادی جایزه ارزشمندتری برای گروهشان دریافت کنند.
با توجه به مذاکرات صورت گرفته با نهادهای محلی، سومین رقابت صوفی در صورت مهیا بودن شرایط استاندارد از طرف میزبانان در سعادت شهر استان فارس و در رصدگاهی حوالی پاسارگاد به مدت چهار روز از 26 تا 29 امرداد برگزار می شود. در غیر این صورت رصدگاهی در حوالی تهران، گزینه دوم برای برگزاری این رقابت خواهد بود. در رقابت صوفی امسال برگزاری چند کارگاه آموزشی پیش بینی شده و بخش های جنبی متنوعی به پربار شدن این گردهمایی بین المللی کمک می کند.
در نوشتارهای بعدی، جزئیات بیشتری درباره سومین رقابت صوفی اعلام خواهد شد.
نوشته کاظم کوکرم از شاخه آماتوری نجوم ایران