سال جهاني نجوم با اين اميد اين گونه نامگذاري شد كه تعداد بيشتري از مردم فرصت و بهانه‌اي پيدا كنند تا به اطراف خود بنگرند. جهاني بزرگ‌تر را ببينند كه در آن سياره مادري ما تنها نقطه‌اي ناچيز در آن است و بار ديگر احساس هيجان‌انگيز اكتشافات علمي را درون خود بيابند و با قافله علم همراه شوند. يكي از موثرترين راه‌هايي كه اين سال براي تحقق اين هدف انتخاب كرد، فراهم آوردن فرصت‌هايي استثنايي براي در تماس قرار دادن مستقيم مردم با زيبايي‌هاي آسمان شب بود و به همين سبب پروژه‌هاي متعددي مانند آسمان در شب (TWAN)، آسماني براي كشف، از زمين تا آسمان و 100 ساعت نجوم تاكنون برگزار شده‌اند. در پي اين برنامه‌هاي متنوع بود كه سازمان‌دهندگان سال جهاني نجوم بارديگر تصميم گرفته‌اند تا فرصتي استثنايي را ارج نهند و در سالگرد رصدهاي تاريخ ساز گالئيلو گاليله، از مردم دعوت كنند تا زيبايي‌هاي جهان و آنچه را كه گاليله خود ديده بود بار ديگر ببينند و شب‌هايي را به ياد گاليله با رصد اجرام آسماني گرامي دارند.
شب‌هاي گاليله را بايد بخش دوم پروژه موفق و جهاني 100 ساعت نجومي دانست. اين پروژه در فروردين ماه سال جاري برگزار شد و آنچنان با محبوبيت مواجه گشت كه كمتر كسي گمان مي‌كرد به چنين موفقيتي دست يابد. حتي طراحان برنامه هم گمان نمي كردند ده‌ها كشور و در هر كشور ده‌ها گروه به جمع برگزاركنندگان اين برنامه بپردازند و در بخش‌هاي مختلف آن مشاركت كنند.
بخش‌هايي نظير ارتباط مستقيم ميان مردم و كارشناسان، دور دنيا با 80 تلسكوپ زميني و فضايي، بازديد از مراكز علمي، رصد خانه‌ها و موزه‌هاي علم و از همه مهم‌تر مهيا شدن فرصت براي رصد عمومي مردم. در اين بخش بود كه شوق و ذوقي غريب به وجود آمد. كشور ما كه هميشه در فعاليت‌هاي آماتوري نجوم نقشي برجسته در جهان به عهده داشته و به نامي آشنا در جهان نجوم آماتوري بدل شده است، در اين پروژه به موفقيتي خيره‌كننده دست يافت. بيش از 100 برنامه مختلف در نقاط مختلف كشور سامان از سوي گروه‌هاي محلي سامان داده شده بود كه همزماني جالب توجه روز آغاز اين برنامه و روز طبيعت (سيزده به در) در ايران باعث شد تا بسياري از گروه‌ها از فرصت حضور مردم در پارك‌ها و فضاهاي اطراف شهرها استفاده كنند و تلسكوپ‌هاي خود را به ميان آنها برده و ايشان را دعوت به ديدار ماه و ديگر اجرام سماوي كنند.
بسياري از مردم براي اولين بار در اين روز توانستند نخستين تجربه رصدي خود را به دست آورند و شايد برخي از آنها در سال‌هاي بعد اين علاقه خودرا دنبال كنند. ايران در ميان كشورهاي جهان از نظر تعداد گروه‌هاي برگزاركننده رتبه‌چهارم را به دست آورد كه با توجه به مستقل برگزار شدن اين برنامه از سوي گروه‌ها بسيار قابل توجه است.
موفقيت چشمگير اين برنامه كه از سوي دبيرخانه سال جهاني نجوم و با هماهنگي انجمن منجمان بدون مرز (AWB) برگزار شد، سبب گشت تا طراحان اين برنامه به اين فكر بيفتند كه 6 ماه پس از آن بار ديگر جشن بزرگ ديگري برگزار كنند و اين بار به افتخار كسي كه اين سال به ياد چهارصدمين سالگرد رصدهاي او كه نخستين رصدگر تلسكوپي تاريخ بود اين برنامه را شب‌هاي گاليله ناميده‌اند.
گاليله به شهادت تاريخ احتمالا نخستين كسي است كه با تلسكوپي كوچك و دست‌ساز براي رصد آسمان‌ها و اجرام آسماني استفاده كرد. رصدهاي او انقلابي در تاريخ ستاره‌شناسي ايجاد كرد. انقلابي كه باعث آغاز عصر جديد ستاره‌شناسي شد. با رصدهاي او بود كه شواهدي تجربي مبني بر صحت نظريه كپرنيك در باره خورشيد مركزي و غلط بودن ديدگاه زمين مركزي بطلميوسي ارائه كرد و آنچنان ضربه‌‌اي به اين ديدگاه كه مورد تاييد كليساي كاتوليك نيز بود زد كه حتي برگزاري دادگاه معروف او از سوي هيات انگيزاسيون (تفتيش عقايد) واتيكان هم نتوانست مرهمي بر آن بگذارد.
او در نخستين رصدهاي خود به سراغ خورشيد رفت و روي آن لكه‌هايي را رصد كرد، روي ماه گودال‌ها را ديد و ردي از حلقه‌هاي زحل را مشاهده كرد، با رصد زهره بود كه متوجه اهله (حالت هلالي اين سياره در زمان‌هاي مختلف) شد و زماني كه به مشتري نگاه كرد، متوجه حضور 4 جرمي شد كه همراه اين سياره و به دور آن مي‌چرخيدند و امروزه به افتخار گاليله به اقمار گاليله‌اي مشتري معروفند.
شب‌هاي گاليله به ياد اين رصد تاريخي گاليله صورت خواهد گرفت. شب‌هاي 30 مهر تا 2آبان سال جاري وضعيت مشتري از ديد ما زميني‌ها شبيه به همان وضعيتي است كه گاليله 400 سال پيش براي اولين بار به آن نگريست و شايد اين فرصتي باشد تا بسياري از مردم شگفتي و حس كنجكاوي گاليله را بار ديگر تجربه كنند.
گاليله براي نخستين بار اقمار مشتري را در شب 7 ژانويه 1610 و با كمك تلسكوپ دست‌ساز خود رصد كرد. منظره‌اي كه او مي‌ديد، بنابر گزارشي كه در ماه مارس 1610 در نشريه سيدريوس نونكيوس منتشر كرد، 3 ستاره كم‌سو بود كه در يك سوي اين سياره قرار گرفته بودند او نيز گمان كرد كه بايد اين 3 ستاره بخشي از ستاره‌هاي پس زمينه آسمان باشند؛ اما قرار گرفتن آنها روي يك خط راست باعث مي شد تا او به اين ستاره‌ها علاقه‌مند شود. شامگاه بعد زماني كه بار ديگر دهانه تلسكوپ كوچك و دست‌ساز خود را به سوي آسمان گرفت، بازهم اين 3 جرم را ديد، اما اتفاق عجيبي افتاده بود و آن اين‌كه اين 3 ستاره همراه مشتري در آسمان حركت كرده بودند و موقعيتشان را هم نسبت به هم و نسبت به سياره تغيير داده بودند. با ادامه اين رصدها او متوجه شد در حقيقت 4 ستاره به دور مشتري در حال چرخشند! و بدين ترتيب او براي نخستين بار متوجه شد اين نقاط نوراني نه ستاره كه اجرامي سياره اي هستند كه به دور مشتري مي‌چرخند.
شب‌هاي گاليله فرصتي بي‌نظير براي ديدار مجدد با اقمار گاليله‌اي مشتري يعني، يو، گانيمد، اروپا و كاليستو است. در اين شب‌ها از گروه‌هاي نجوم آماتوري دعوت شده با آوردن ابزارهاي رصدي خود به محل‌هاي عمومي مردم را به رصد مشتري و اقمار آن و در عين حال هلال ماه نو و ديگر اجرام سماوي دعوت كنند.
بي‌شك كشور ما نيز مي‌تواند در اين بين نقش ممتازي به عهده بگيرد. به همين دليل سامان‌دهندگان پروژه 100 ساعت نجوم در ايران اين بار هم قصد هماهنگي گروه‌ها براي برگزاري اين برنامه را دارند. وب‌سايت جهاني اين پروژه در نشاني http://galileannights.org نيز اطلاعات مهم در اين خصوص را در اختيار خوانندگان خود قرار مي‌دهد. اين مراجع هم براي برگزاركنندگان و هم براي علاقه‌مندان مطالب جالب توجهي را ارائه مي‌كند. ضمن اين‌كه فرصت براي ثبت برنامه‌هاي گروه‌ها در وب‌سايت جهاني اين پروژه و معرفي آن به ديگران نيز مهياست.
شب‌هاي گاليله و شب‌ها و برنامه‌هاي ديگر همه و همه بهانه‌اي براي آشنايي مردم با جهاني عظيم و بزرگ و وسيع است؛ جهاني كه در آن، ميلياردها كهكشان هريك ميزبان ميلياردها ستاره همچون خورشيد ماست كه به دور بسياري از آنها سياراتي چون سيارات منظومه شمسي در حال چرخش هستند. شايد با فكر كردن به اين وسعت بي‌انتها انسان به ياد بياورد كه بايد اندكي متواضع‌تر با محيط اطراف خود برخورد كند.
منابع :http://galileannights.org
روزنامه جام جم
وبلاگ persiangalileannights.blogspot.com