در 1918 شعبده باز مشهور هری هادینی (Harry Houdini) زمانی که یک فیل 10000 پوندی را ناپدید کرد، تحییر بیش از 5200 نفر از حضار تأتر Hippodrome نیویورک را برانگیخت. اما ناپدید شدن یک جانور بزرگ در مقایسه با تردستی باشکوهی که در 11 آگوست در منظومه شمسی مان رخ داد چیزی نیست. در آن روز سیاره زحل بدون کمک گرفتن از ژوپیتر یا از اورانوس، سیستم حلقه ای 170000 مایلی خود را ناپدید ساخت.
چگونه یک سیاره منحصر گاز و بزرگ، بدون استفاده از چوب سحرآمیز، دود یا آینه توانست حجمی تقریباً معادل 35 میلیارد میلیارد تن از یخ و غبار و قطعات سنگ را ناپدید کند؟ زحل به تنهایی بدون متوسل شدن به رموز تردستی و جادوگری شاید هرگز قادر به انجام چنین شعبده بازی ای نمی شد. البته خوشبختانه، دوست عزیزمان لیندا اسپیلکر (Linda Spilker)، نماینده دانشمندان پروژه «عملیات زحل کاسینی» در آزمایشگاه JPL ناسا واقع در پاسادنا کالیفرنیا یک شعبده باز نیست.
اسپیلکر گفت: "زحل از زمانی که حلقه هایش شکل گرفته، ترفند «تقاطع حلقه صاف» را تقریباً هر 15 سال انجام می دهد. شاید از 4.5 میلیارد سال پیش، و هم اکنون به خوبی آن را انجام می دهد. ابزارهای شعبده بازی مورد نیاز برای انجام این تردستی عبارتند از: نور خالص خورشید، یک سیاره در حال چرخش، و سیستم حلقه ای اصلی که تقریباً 200 هزار مایل وسعت و 30 فوت ضخامت دارد."
تمام سیارات منظومه شمسی مان حول محور خودشان در حال چرخش و کمی منبسط می شوند. این تغییر ارتفاع سرانجام منجر می گردد تا ناحیه استوایی سیاره در برابر تابش مستقیم فوتون های جریان نور گسیل شده از خورشید بر روی یک خط قرار گیرد. که این پدیده با نام اکوئینوکس (equinox) یا اعتدال شب و روز خوانده می شود. بر روی زمین هر ساله این پدیده حدوداً در 21 مارس (اعتدالیه بهاره) و 22 سپتامبر (اعتدالیه پاییزه) رخ می دهد. بر روی زحل این پدیده حدود هر 15 سال زمینی اتفاق می افتد.
به گفته اسپیلکر: "هر زمان بر روی زحل اکوئینوکس اتفاق می افتد نور خورشید حلقه های نازک زحلی، حلقه های صاف، را تحت الشعاع قرار می دهد. نور منعکس شده از این باندهای بسیار باریک آنقدر کم است که حلقه ها به راحتی ناپدید می شوند و در واقع دیده نمی شوند."
زمانی که دومین سیاره بزرگ منظومه شمسی مان در حال اجرای هزارمین جادوی خود در محو نمودن حلقه های صاف است، بینندگان این پدیده تنها از 400 سال پیش جستجوی آن را آغاز نموده اند. تا دسامبر 1612 گالیله (Galileo) به مدت دو سال بود که مشغول مطالعه زحل و "دو قمر بزرگ" آن (در واقع حلقه ها در هر دو طرف زحل با قمر های آن اشتباه گرفته شده بود) بود. گالیله با استفاده از تلسکوپ اولیه اش متوجه شده بود که این دو "قمر" مرتب باریکتر و باریکتر می شوند. پس از اینکه حلقه ها به طور کامل از عدسی ناپدید شدند، گالیله حیرت خودرا در مقاله ای ارائه کرد که در آن نوشته بود: "نمی دانم درباره این مورد بسیار حیرت آور و بسیار غیره منتظره و جدید چه بگویم!"
اسپیلکر گفت: " وقتی ما می دانیم که چگونه زحل حلقه های صاف خود را ناپدید می کند و باز هم مجذوب و حیرت زده آن هستیم، گالیله کاملاً حق داشت به خاطر حلقه ها حیرت زده شود؛ زمان اکوئینوکس زمان مناسبی برای ماست تا چیزهای بیشتری فراگیریم." یک «تقاطع حلقه صاف» فرصت بی نظیری برای دانشمندان فراهم می کند. تابش نور خورشید به حلقه ها با زاویه 90 درجه می تواند آنها را روشن ساخته و سایه دار نماید، در نتیجه منجر به آشکار ساختن ساختارهای موجود در حلقه و عجیب ترین منظره هایی می شود که قبلاً دیده نشده است.
اسپیلکر می گوید: "مدار زحل، زحل را به خورشید بسیار نزدیک کرده به طوری که حتی با بهترین تلشکوپ ها نیز دیدن آن بینهایت مشکل است. خوشبختانه ما کاسینی را در خط مقدم داریم."
تصویری از فضاپیمای کاسینی در نزدیکی زحل
فضاپیمای کاسینی در طول پنج سال گذشته مشغول رصد زحل، قمرها و حلقه های اطراف این سیاره بوده است. تجهیزات این فضاپیما قمرها و حلقه های جدیدی از این سیاره کشف نموده است، همچنین طرز نگاه ما به سیستم حلقه ای زحل را نیز تغییر داده است. تجهیزات حرارتی کاسینی در دوره اکوئینوکس، موظف به اندازه گیری درجه حرارت هردو طرف حلقه ها در حیبن غروب خورشید، سرد شدن حلقه ها و ورود آنها به تغییرات فصلی است. دوربین کاسینی در جستجوی جلوه های توپوگرافی[1] در حلقه ها نظیر قمرهای کوچک و پیچیدگی ای احتمالی حلقه ای هست که فقط در دوره اکوئینوکس قابل مشاهده می باشد. در حالی که تجهیزات ماوراء بنفش و نزدیک به مادون قرمز در حال تعقیب و بررسی تغییرات فصلی بر روی سیاره خواهند بود.
اسپیلکر: "مسأله مهم این است که مطمئن نیستیم چه چیزی پیدا خواهیم کرد. زحل هم مثل هر شعبده باز دیگری، در تحت تاثیر قرار دادن، هرگز شکست نخواهد خورد."
عملیات هیوجنز کاسینی (Cassini-Huygens) یک پروژه مشترک بین ناسا، ESA (آژانس فضایی اروپا) و آژانس فضایی ایتالیاست. طراحی، ساخت، ارتقاء و هماهنگی های مدارپیمای کاسینی در آزمایشگاه JPL ناسا انجام گرفت. JPL این عملیات را برای هیئت مدیره ماموریت های علمی در مرکز مدیریت ناسا واقع در واشنگتن اداره می کند.
اطلاعات بیشتر در مورد عملیات کاسینی در سایتhttp://www.nasa.gov/cassini یا سایت http://saturn.jpl.nasa.gov در دسترس می باشد.
منبع : سایت نجوم یران
نوشته نعیمه موحدی از سایت رسمی ناسا
از زمانی که محور زحل متمایل شده، در زمان چرخش به دور خورشید زحل نیز مانند زمین فصول مختلفی را تجربه می کند. اما هر فصل در زحل بیش از هفت سال طول خواهد کشید. تلسکوپ فضایی هابل عکس های متوالی فوق را به صورت سال به سال تهیه نمودوه. از سمت چپ در سال 1996 شروع شده و در سمت راست در سال 2000 خاتمه می یابد. (اعتبار تصویر: ناسا/هابل)