سایت نجوم ایران ( مرکز اطلاع رسانی اخبار رسمی نجومی، ستاره شناسی، هوافضا، آسمان شب و اخترفیزیک ایران و جهان) ؛

كساني كه بارش شهابي اسدي را در سالهاي 81-1377 رصد كرده اند، موفق به مشاهده يكي از مهيج ترين پديده هاي نجومي دهه هاي اخير شده اند. از اين بين بارش اسدي 1378 ويژگي خاصي داشت. رصدگران ايراني چند ماه پس از مشاهده آخرين كسوف قرن،چشم انتظار رگبار شهابي اسدي بودند. پيش بيني ها نشان مي داد كه اوج بارش شهابي در ساعت 5:30 با شدت چند هزار شهاب در ساعت رخ خواهد داد. ايران و كشورهاي آسياي غربي بهترين شرايط را براي رصد داشتند چرا كه در زمان اوج و در تاريكي سحرگاه، كانون بارش در ارتفاع قابل توجهي قرار داشت.

انتظار به پايان رسيد و همانطور كه پيش بيني شده بود رصدگران ايراني شاهد يكي از با شكوه ترين بارش هاي شهابي بودند. آسمان شهاب باران مي شد. در يك لحظه دهها شهاب اسدي در آسمان ظاهر مي شدند. تعدا شهابها به حدي بود كه فرصت چشم برهم زدن را هم نمي دادند.

 بارش هاي شهابي

كانون بارش در هر صورت فلكي باشد، بارش شهابي به نام آن خوانده مي شود. منشاء بسياري از بارش هاي شهابي، دنباله دارها هستند. اين صخره هاي يخي با حركت خود ذرات ريزي به جا مي گذارند. با  نزديك شدن دنباله دار به خورشيد تعداد ذرات به جا مانده افزايش مي يابد. بنابراين مدار دنباله دار مملو از ذراتي مي شود كه با همان سرعت دنباله دار و تقريبا" در همان مدار به دور خورشيد گردش مي كنند. به دليل حركت متناوب زمين به دور خورشيد ، سياره ما در زمان مشخصي از سال به نزديكي مدار دنباله دار مي رسد و با برخورد به اين ذرات بارش شهابي رخ مي دهد.

تاريخچه

در سال ۱۸۳۷ ، «هاينريش اولبرس» با بررسی بارش اسدی در دهه های گذشته ، دوره فعاليت آن را ۳۳ يا 34 سال تعيين کرد. در آن زمان مشخص شد كه منشاء بارش شهابي اسدي دنباله دار تمپل-تاتل است كه به تازگي كشف شده بود. در دهه هاي بعدي بارش شهابي اسدي فعاليت چشمگيري نداشت اما در سال۱۹۶۶ شهابهاي اسدي غوغايی آفريدند. در مدت کوتاهی آسمان پر از شهاب شد. بطوريکه برخی از رصدگران در آمريکای شمالی از ظهور30 شهاب در يک ثانيه خبر دادند ! دنباله دار تمپل-تاتل در آخرين گذر خود در نهم اسفند1377  به حضيض مدارش رسيد. در اين سال اوج بارش 20 ساعت زودتر از زمان پيش بينی شده اتفاق افتاد .آنهايی که موفق به رصد آن شدند آذر گوی های بی نظيری را ديدند.در سال 1378 بارش اسدی در5:30  صبح ۲۷ آبان با ZHR حدود۳۷۰۰ به اوج خود رسيد. در اين زمان کانون در ارتفاع زيادی قرار داشت و بسياری از ساکنين خاور ميانه توانستند شاهد اين آتش بازی آسمانی باشند.در سال 1379تعداد شهابها افت کرد بطوريکه در زمان اوج مقدار ZHR از۵۰۰  بالاتر نرفت. در سالهای ۸۰ و۸۱ بارش اسدی دارای دو اوج مشخص بود و مقدار ZHR آن به حدود ۳۰۰۰ رسيد. همانطور كه پيش بينی شده بود دوره رگبارهای آن به پايان رسيده است. در سالهاي 86-1382 بارش شهابي اسدي فعاليت نسبتا" معمولي(60- 15  (ZHR= داشته است. در سال گذشته همانطور كه انتظار مي‌رفت ZHR بارش به حدود 100 رسيد.

 پيش بيني ها

پيش بيني بارش هاي شهابي كار پيچيده اي است. دنباله دار ها اجرام سبك و تاثير پذيري هستند. بنابراين به راحتي تحت تاثير ديگر سيارات قرار مي گيرند. اين عامل در مورد دنباله دار هاي كوتاه دوره (مانند دنباله دار تمپل-تاتل) مهمتر است. اثرات گرانشي باعث مي شود كه مدار دنباله دار در هر بازگشت دقيقا" يكسان نباشد بنابراين در بازگشت هاي مختلف دنباله دار ذرات پخش شده از آن در فواصل مختلفي از مدار زمين قرار مي گيرند. اختلالات سيارت (به ويژه سياره مشتري) باعث مي شود كه توده ذرات به جامانده از دنباله دار جابه جا شود. جرم ، سرعت ذرات پرتاب شده از دنباله دار نيز متفاوت است. براي پيش بيني اثرات گرانشي وارد شده مي بايست مجموعه اي از اثرات گرانشي متقابل(خورشيد، زمين ، مشتري و توده ذرات) را در نظر گرفت. اصطلاحا" بايد يك سيستم چند ذره اي را مورد بررسي قرار داد. كار پيچيده اي كه احتياج به كامپيوترهاي پرسرعت دارد. علاوه بر اثر گرانشي ، فشار تابشي خورشيد نيز باعث پهن شدگي و تغيير توزيع ذرات مي شود.در نتيجه توزيع جرم در توده ذرات دچار تغيير مي شود و براي پيش بيني شدت بارش، نيازمند تعيين توزيع ذرات هستيم. محاسبات نشان مي دهد كه اوج اصلي در اثر برخورد زمين به توده ذرات به جا مانده از عبور سال 1466 و 1533 دنباله دار تمپل- تاتل اتفاق مي افتد.  اين دو توده ذرات خيلي به هم نزديك هستند. پيش بيني محققين مختلف در مورد زمان دقيق اوج و شدن آن كمي متفاوت است.

 Mikhail Maslov (از كشور روسيه) با كمك محاسبات مداري ذرات دنباله دار ، نشان داد كه اين اوج به وقت رسمي ايران در ساعت 1:05 بامداد  27 آبان اتفاق مي افتد و ZHR حاصل از اين برخورد به  180مي رسد.

 پيش بيني Mikhail Maslov براي بارش اسدي امسال

 Jeremie Vaubaillon (محقق فرانسوي از موسسه فن آوري كاليفرنيا) براي بارش اسدي امسال دو اوج پيش بيني كرده است. اوج اول را با برخورد زمين به توده  1466در ساعت 1:13 و اوج دوم مربوط به توده ذرات 1533 در ساعت 1:20بامداد 27 آبان به دست آورده است.نزديكي اين دو اوج، از لحاظ رصدي تفكيك آنها را مشكل مي سازد. وي ZHR  اوج بارش را حدود 200 شهاب در ساعت محاسبه كرده است.

 وضعيت توده ذرات بر اساس مدل محاسبه شده Jeremie Vaubaillon

  William Cooke و همكارانش از ناسا،  اوج بين 1:03 تا 1:14 بامداد 27 آبان با سرعت ساعتي سمت الراسي 100+_300 شهاب در ساعت پيش بيني كرده اند.

رصد بارش هاي اسدي

رصدگران اين مناطق اوج بارش را در ساعاتي خواهند ديد كه صورت فلكي اسد ارتفاع قابل توجه‌اي دارد. در زمان اوج امسال ماه به حالت نو قرار دارد و  به هيچ وجه مزاحم رصد خواهد بود. همانطور كه اشاره شد علاوه بر اوج پيش بيني شده ، بارش شهابي اسدي از چند روز قبل تا چند روز بعد فعاليت معمولي خود را دارد و شهابهاي آن قابل مشاهده خواهند بود. به اين نكته توجه داشته باشيد هر چه رصدگاه انتخابي شما تاريكتر اشد امكان مشاهده و عكاسي از شهابهاي بيشتري خواهيد داشت. رصد و ثبت دقيق شهابهاي اسدي مي تواند كمك قابل توجه‌اي در بررسي مدل ها و پيش بيني ها داشته باشد.

نوشته : انجمن علمی پژوهشی نجم شمال