با پیشرفت علم و امکان پیش بینی بهتر آثار تغییرات آب و هوا بر زمین، فهرستی از اتفاقاتی که ممکن است در آینده‌ای نه چندان دور برای زمین بیافتد، ایجاد شده که هر کدام در حد خود یک فاجعه محسوب می‌شوند.
وقتی در سال 2007/ 1386، هیئت بین‌المللی تغییرات آب و هوایی زمین، گزارش خود را ارائه کرد، لیست اتفاقاتی که ممکن است برای زمین بیافتد تنها در پی نوشت گزارش آمده بود. اما خب در آن زمان این علم تازه بود و ماجرای گرمایش زمین به خودی خود به اندازه کافی نگران‌کننده بود. اما وقتی این هیئت بخواهد در سال 2014/ 1393 دوباره دور هم جمع بشود، این نکات توجه بیشتری را به خود جلب خواهند کرد.
هنوز هم بین دانشمندان بر سر موارد دقیق این لیست توافق وجود ندارد. هنوز مشخص نیست که کدام سیستم کره زمین نسبت به تغییر آب و هوا از همه حساس‌تر خواهد بود، اما نمی‌توان احتمالات را نادیده گرفت. به گفته اندرس لورمن، فیزیک‌دان و متخصص امور مربوط به آب و هوا، مشکلی که با این لیست وجود دارد این است که هر کدام که اتفاق بیافتند، یک فاجعه واقعی خواهد بود. با هم نگاهی به این لیست که در وایرد آورده شده، می‌اندازیم:
یخ‌های قطبی
این روزها کاهش یخ‌های قطب شمال و خرد شدن لایه‌های یخی قطب جنوب، به منظره‌ای عادی تبدیل شده است. چه این امر نشانه‌ای از یکی از موارد این لیست باشد، چه نباشد، بحث در مورد به زیر آب رفتن جلگه‌های ساحلی پرجمعیت به میان آمده است. به نظر می‌رسد که این فرایند خودش را تشدید می‌کند؛ یخ‌هایی که گرم می‌شوند، آب می‌شوند و از روی قسمت‌های تیره زمین کنار می‌روند و در نتیجه، دمای آن منطقه بالاتر می‌رود. البته در گزارشی از موسسه هواشناسی مکس پلانک آمده است که به همان نسبتی که در تابستان یخ‌ها آب می‌شوند، در زمستان آب بیشتری برای یخ زدن وجود دارد که خود دمای هوا را می‌گیرد و باز هوا را سرد می‌کند.
اما این مسئله در مورد قطب شمال عنوان شده و در این گزارش نسبت به قطب جنوب چنین خوشبینی دیده نمی‌شود، بلکه قسمت‌های زیرین آن با جریان آب‌های زیرزمینی اقیانوس قطب جنوب گرم خواهد شد. لایه‌های یخی قطب جنوب غربی و سرزمین سبز طی میلیون‌ها سال،بر اثر تغییرات آب و هوایی دو بار تغییر اندازه داده‌اند و این بار احتمال سرنگونی ناگهانی آن‌ها وجود دارد. بدین ترتیب، سطح آب دریاها به طور توقف‌ناپذیری بالا خواهد آمد.
جنگل بارانی آمازون
اگر جای جنگل‌های بارانی آمازون را دشت‌های بی‌درخت بگیرد، به تشدید گرمایش زمین کمک خواهد کرد. به گفته محققین اکوسیستم دانشگاه آکسفورد، بالا رفتن دمای زمین و یا تغییرات الگوی آب و هوایی، باعث پوسیدگی و نابودی درختان نمی‌شود. اما، تخریب جنگل‌ها در کنار تشدید فصل‌های خشک، باعث آسیب‌پذیر شدن جنگل‌ها نسبت به آتش می‌شود که خودش بر تغییر آب و هوا اثر می‌گذارد.
این محققین می‌نویسند: درست است که نابودی درختان شرق آمازون بسیار بعید به نظر می‌رسد، اما هنوز هم به عنوان یک احتمال دور وجود دارد.
طوفان غبار صحرای بودل
بادهایی که سالانه از روی صحرای بودل می‌گذرد، یک صحرای 000،10 مایل مربعی که با رسوبات بستر یک دریاچه قدیمی پر شده، هر سال 000،700 تن غبار را وارد جو می‌کند. این غبار در اتمسفر جریان می‌یابد و با ممانعت از تابش نور خورشید به بعضی قسمت‌های زمین، دمای آن‌ها را کاهش می‌دهد و در بعضی نقاط دیگر هم باعث بارندگی و افزایش دما می‌شود. این غبار روی اکوسیستم اقیانوس اطلس، کاراییب و آمازون تاثیر می‌گذارد. تاثیر کامل این غبار هنوز هم شناخته‌شده نیست.
به گفته ریچارد واشنگتن، متخصص آب و هوای آفریقا در دانشگاه آکسفورد، تغییرات کوچک جوی می‌تواند بر نحوه پراکنش این غبار تاثیر بگذارد. ممکن است حتی توقف انتشار این غبار برای ما مسئله‌ای به وجود نیاورد، اما اطمینانی وجود ندارد. به علاوه شبیه‌سازی‌های قرن 21 نشانگر احتمال افزایش تولید غبار جوی هستند.
باران‌های موسمی آسیای جنوبی
صدها میلیون نفر برای تغذیه محصولات خود به باران‌های موسمی منظم وابسته‌اند، اما از لحاظ تاریخی این باران‌ها همیشه بی‌نظم بوده‌اند. این باران‌ها در جایی که الان چین و هندوستان واقع شده‌اند، از پایان آخرین عصر یخبندان زمین، چندین بار به طور ناگهانی تغییر کرده‌اند.
بر اساس یافته‌های محققین، سیستم باران‌های موسمی خود را تقویت می‌کند. بارش باران، بادهای گرم آزاد می‌کند تا از روی اقیانوس رطوبت بیشتری بکشد و باز باعث تولید باران بیشتری بشود. تغییر کوچکی در آب و هوا می‌تواند باعث رشد این سیستم بشود و یا برعکس آن را در نطفه خفه کند.
مدلی که در اختیار هست، محدود است اما سیر تاریخی این سیستم‌ها یک تغییر مهم را نشان می‌دهد. عامل این تغییر می‌تواند تغییر آب و هوایی باشد، اما تنها دلیل نیست. اگر یک جنگل به صحرا تبدیل بشود، نور خورشید را بیشتر منعکس می‌کند و زمین را خنک‌تر می‌سازد. آلودگی هوای شدید هم نور خورشید را منعکس می‌کند. هر دو این عوامل در چین و هندوستان اتفاق افتاده است.
جریان خلیجی
جریان خلیجی که به عنوان جریان نصف‌النهاری واژگون آتلانتیک یا AMOC نامیده می‌شود، از خلیج مکزیک آغاز می‌شود، از منحنی شرقی آمریکای شمالی می‌گذرد و وارد آب‌های اروپای شمالی و آفریقای غربی می‌شود. در طول آخرین عصر یخبندان، به طور مکرر در این جریان کندی‌های ناگهانی به وجود آمده بوده که به گزارش موسسه هواشناسی پوتسدام، با تغییرات بزرگ و ناگهانی دمای سطح زمین مرتبط بوده است. هنوز مشخص نیست که این کندی‌ها به دلیل جریان‌های بادی بوده یا به دلیل ورود آب‌های تازه ناشی از آب شدن یخ‌ها. حالا یک بار دیگر، خطر کندی جریان خلیجی تا ده درصد در قرن 21 مطرح شده است. این درصد می‌تواند خیلی متفاوت باشد، چون با شرایط فعلی، مدل‌سازی و پیش‌بینی بسیار دشوار است.
فوران متان از بستر دریا
بین 700 تا 000،10 تریلیون گاز هیدرات متان، که یکی از قوی‌ترین گازهای گلخانه‌ای است، زیر رسوبات بستر دریا، طی میلیون‌ها سال روی هم انباشته شده است. اگر سطح گازهای گلخانه‌ای جو زمین بالا بماند و کره زمین تا 5.4 درجه
فارنهایت گرم شود، بستر دریاها می‌تواند به حدی گرم شود که مقدار کمی از این گاز را آزاد کند، اما همین مقدار کم هم بسیار پراهمیت و خطرساز خواهد بود.
وارد شدن آرام حباب‌های متان به جو، طی چندین سال می‌تواند دمای زمین را بسیار بالا ببرد. به گفته محققین علوم زمین دانشگاه شیکاگو، در این صورت، گرمایش زمین حتی اگر انتشار گازهای ناشی از سوخت‌های فسیلی متوقف شود، همچنان ادامه خواهد یافت. هنوز مدل‌سازی آزادشدن متان در سطوح اولیه خود قرار دارد، با این حال این مسئله از اهمیت بالایی برخوردار است.
آینده
اما چه ویژگی‌هایی چهره زمین را در آینده تصویر می‌کنند؟ مدیر موسسه تحقیقات آب و هوا و مطالعات تغییر آب و هوای زمین پوتسدام و مشاور آنگلا مرکل، معتقد است چهره زمین، شرایط محیطی خواهد بود که طی هزاران سال گذشته شکل گرفته‌اند. واقعیت این است که زمین مستعد تغییرشکل است. این اتفاق پیش از این برای زمین بارها افتاده است.
اما این که این بار در حضور انسان، دوباره چنین اتفاقی بیافتد، موضوع اصلی علم تحلیل تاب‌آوری سیستم‌های زمین است. باید دید این مدل‌های نامطمئن تا چه حد سیاست‌های جهانی را تغییر می‌دهد. اگر شما سوار هواپیما بشوید و خلبان اعلام کند که به احتمال ده درصد سقوط خواهید کرد، در هواپیما نمی‌مانید؛ مسئله لیست اتفاقاتی که برای زمین خواهد افتاد، دقیقا چنین داستانی است.
بهنوش خرم‌روز از روزنامه خبر