فضاپيماي «سايوز تي.ام.آ-12» روسيه حامل نخستين فضانورد كره جنوبي، امروز و در آستانه چهل و هفتمين سالگرد نخستين پرواز انسان به فضا از همان سكويي كه يوري گارگارين نخستين انسان فضانورد در سال 1961 از روي آن براي انجام ماموريت تاريخي خود به فضا پرتاب شد، راهي ايستگاه فضايي بين‌المللي شد.
سيروس برزو، پژوهشگر تاريخ كيهان‌نوردي مقيم روسيه كه در آستانه پرتاب اين فضاپيما در بازديد از شهرک «زوزدني» (شهر ستاره‌يي) در ملاقات با چند تن از كيهان‌نوردان در يکي از جلسه‌هاي آموزشي دو کيهان‌نورد سايوز تي.ام.آ-12 براي تمرين مرحله رديابي و اتصال سايوز به ايستگاه فضايي بين‌المللي شركت داشته، در گفتوگو با خبرنگار علمي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) توضيحاتي درباره اين پرتاب و برخي ماموريت‌هاي آتي ديگر آژانس فضايي روسيه و ناسا به ايستگاه فضايي ارائه داد.
پرتاب امروز سايوز چه ويژگي‌هايي دارد؟
برزو: اين پرتاب واقعه جالبي در تاريخ کيهان‌نوردي است. ناو کيهاني سايوز تي.ام آ- 12 با سه كيهان‌نورد از سکوي پرتاب شماره 1 در مرکز فضايي بايکونور به فضا پرتاب مي‌شود. اين همان سکويي است که 47 سال پيش، يوري گاگارين، نخستين پرواز انسان به فضا را از آن آغاز کرد. اين پرواز گرچه ظاهرا يکي از ماموريت هاي عادي ناوهاي کيهاني سايوز به شمار مي‌رود تا طبق روال عادي، گروه کشيک جديد را به ايستگاه فضايي بين‌المللي منتقل مي کند اما ويژگي هاي خاصي دارد که در زمره « نخستين هاي فضايي» قرار مي گيرند. در مرحله اول مي خواهم اشاره کنم به حضور نخستين کيهان نورد کره جنوبي.
خانم ئي سوئيون که از بين 36 هزار و 206 داوطلب سفر به فضا در اواسط سال 2006 انتخاب شد و تا قبل از آن به عنوان پژوهشگر سامانه هاي بيوتکنولوژي در انستيتوي علوم و فن‌آوري در دايجئون فعاليت مي کرد. در يک تصادف شگفت انگيز، تنها مدت کوتاهي قبل از پرتاب از سمت کيهان نورد جانشين، به عنوان فضانورد اصلي، «جاي کو سان» سرنشين اوليه سايوز تي.ام.آ-12 را گرفت.
روس ها «کو سان» را به دليل رفتار نامناسب و انتقال اطلاعات به شکل غير قانوني، از اين پرواز محروم کردند و کره‌يي ها هم بالاجبار پذيرفتند خانم ئي سوئيون به جاي فضانورد اصلي راهي ايستگاه فضايي بين‌المللي شود. اين تقريبا شبيه اتفاقي بود که براي خانم انصاري افتاد. او هم قرار بود حدود شش ماه بعد به فضا سفر کند اما مشکل کيهانگرد ژاپني باعث شد سفر خانم انصاري زودتر انجام شود.
اما نکته مهمتر در اين سفر حضور سرگي ولکف کيهان نورد جوان و تازه کار است. او در اول آوريل 1973 در شهر چوگويف اوکراين به دنيا آمد. پنج ساله بود که پدرش به عنوان فضانورد انتخاب شد و آنها به «شهرک ستاره‌يي» در 40 کيلومتري مسکو کوچ کردند. سرگي تحصيلات ابتدايي و متوسطه خودرا در دبيرستان «ولاديمير کمارف» در شهرک ستاره‌يي به پايان رساند و دنباله روي پدر شد. در 1990 به آموزشگاه عالي هواپيمايي نظامي «تامبوف» روي آورد و پنج سال بعد با تخصص خلباني هواپيماهاي شکاري- بمباران، آنرا به پايان رساند. خلباني هواپيماهاي مختلف از جمله تو-134 و ايل-76 را بر عهده داشت و توانست به عنوان يک خلبان خوب خود را نشان دهد اما او بلند پرواز تر از سقف پروازي اين هواپيما ها بود.
توانايي‌هاي فوق العاده او و علاقمنديش به سفرهاي فضايي، باعث شد داوطلب پيوستن به جرگه کيهان‌نوردان شود. در 28 ژوئيه 1997 از سوي نيروي هوايي روسيه براي عضويت در گروه کيهان نوردان روسيه معرفي شد و توانست از مرحله دشوار آزمون هاي پزشکي و علمي برآيد و از 26 دسامبر 1997 به عنوان دانشجو و داوطلب فضانوردي پذيرفته شد. حدود دو سال بعد يعني در 1 دسامبر 1999 رسما گواهينامه کيهان نوردي در دست داشت و تمرين آموزش براي سفر به ايستگاه فضايي بين المللي را شروع کرد. تاکنون چند بار به عنوان «کيهان نورد جانشين» در دوره هاي آموزشي گروه‌هاي اعزام به ايستگاه شرکت داشته و بالاخره پس از 9 سال انتظار به زودي راهي فضا خواهد شد و نام خود را به عنوان نخستين فضانوردزاده فضانورد به ثبت خواهد رساند!
چرا يک فضانورد بايد اين همه در انتظار پرواز بماند؟
برزو: گرچه 9 سال، زماني طولاني به نظر مي رسد اما فضانوردان زيادي وجود دارند که بسيار بيشتر از اين منتظر سفر به فضا مانده اند اما به طور کلي مي توان گفت انتخاب يک کيهان نورد براي سفر به فضا بستگي به مسايل مختلفي از جمله نوع تخصص، ميزان پرتاب هاي فضايي، برنامه‌هاي پيش بيني شده و يا نشده و موارد ديگري دارد. در شرايط بعد از فروپاشي شوروي سابق، يکي از مهمترين پارامتر ها، مشکلات اقتصادي بود که باعث تاخير در پرواز کيهان نوردان تازه کار شد. بعد از سانحه کلمبيا وضع بدتر شد و تا مدت ها از سه صندلي ناو سايوز، يکي به کيهان نوردان آمريکايي تعلق گرفت.
يک محل ديگر هم به کيهانگردان فروخته مي شد، تنها يک صندلي باقي مي ماند. طبيعي است که آنرا هم به کيهان نوردان تازکار نمي سپردند. بعد از آن که پروازهاي شاتل فضايي مجددا به راه افتاد، فرصتي پيش آمد که روسيه بتواند کيهان نوردان جوان خود را وارد کار کند تا تجربه به دست آورند زيرا به زودي و پس از بازنشسته شدن کيهان‌پيماهاي شاتل، باز عرصه پرواز براي کيهان نوردان روس تنگ خواهد شد و بار ديگر در پروازهاي سايوز تنها يک فضانورد روس شرکت خواهد نمود.
مگر قرار نيست آمريکا پس از بازنشسته شدن شاتل از ناو فضايي اوريون استفاده کند؟
برزو: فاصله بين حرف تا عمل بسيار است. اوريون در حال حاضر تنها يک « طرح» است تا رسيدن به مرحله بهره برداري معلوم نيست چقدر بايد صبر کرد. اعتمادي هم به قول و قرارها نيست زيرا بسياري از مشکلات در مرحله عمل خود را نشان مي دهد. مثلا همين سامانه ترابري چندباره کيهاني يا به اصطلاح شاتل فضايي در مرحله طرح قرار بود خيلي بيش از آنچه تاکنون انجام داده خدمات مي داد. براي هر فروند از شاتل هاي فضايي يکصد پرواز پيش بيني شده بود يعني پنج فروند شاتل بايد 500 بار سفر مداري انجام مي‌داد اما در عمل چه شد؟
با انفجار چلنجر در سال 1986 و نابودي کلمبيا در 2003 نه تنها خطرناک بودن اين سامانه به اثبات رسيد بلکه انجام تعدادي از طرح ها به تعويق افتاد و بسياري از برنامه هاي پيش بيني شده لغو شد. امروز شاتل فضايي روي دست آمريکايي ها مانده و چاره اي جز استفاده از آن ندارند. حال اوريون تا کي آماده شود و آيا از مرحله آزمايش بتواند طبق برنامه، روسفيد بيرون آيد و کاربرد عملي پيدا کند، کسي نمي تواند ضمانت دهد.
آيا تاخير و تعليق ها در وضعيت ايستگاه فضايي بين المللي هم تاثير داشته است؟
برزو: کاملا، اين ايستگاه قرار بود تا سال 2001 کاملا ساخته شود و تا سال 2010 فعال باشد. در ايستگاه بايد شش نفر فعاليت مي کردند. به دليل تکميل نشدن امکانات ايستگاه، اولا هنوز تعداد کيهان نوردان آن کامل نيستند و تا همين سال گذشته تنها دو نفر در آن فعاليت داشتند. از سوي ديگر برخي اجزا و واحد ها فراتر از زمان پيش بيني شده بايد کار کنند. اگر خاطرتان باشد، اين ايرادي بود که مجتمع مداري مير گرفته مي شد که برخي واحد هاي آن از زمان تضميني بيشتر کار کرده اند و همين بهانه جويي ها وسيله نابودي اين مجتمع استثنايي در تاريخ کيهان‌نوردي را فراهم کرد.
امروز ايستگاه فضايي بين‌المللي دارد چنين سرنوشتي را پيدا مي کند. گرچه اين تنها بهانه‌اي بود تا روس ها ايستگاه فضايي مستقل و مفيد خود را ازدست بدهند زيرا ايستگاه فضايي بين‌المللي مسير را طي مي کند که همانند مير نمي تواند مساحت قابل توجهي از روسيه را پوشش دهد.
به هر حال آمريکا هم تصميم دارد در آخرين سال هاي زندگي شاتل فضايي، عقب افتادگي هاي خود در زمينه تکميل ايستگاه فضايي بين المللي را جبران کند و با توجه به سوابق، بايد دعا کرد که شتاب دادن به برنامه پرتاب هاي شاتل باعث نشود همچون گذشته مسئولان ناسا در برابر مشکلات فني کوچک و بزرگ سامانه حمل و نقل مکرر چشم پوشي کنند و احيانا فاجعه ديگري بوجود آورند.
درباره پرواز سايوز تي. ام. آ-12 چه اطلاعاتي مي توانيد در اختيارمان بگذاريد؟
برزو: اين پرواز قرار است در 8 آوريل 2008 آغاز شود. کيهان نوردان شرکت کننده در آن عبارتند از سرگي ولکف، اولگ کاناننکو و ئي سوئيون. اولگ کاناننکو گرچه حدود 10 سال از فرمانده ناو پيرتر است اما همانند او تاکنون تجربه عملي سفر به فضا را نداشته است. او مهندس برجسته طراح سامانه هاي فضايي موسسه صنعتي انرگيا به شمار مي رود و از سال 1998 به عنوان فضانورد آموزش مي بيند.
همسفر شدن سه فرد تازه کار و بدون سابقه سفر به فضا در حقيقت زيرپا گذاشتن قانوني است که در سال 1977 تصويب شد. در آن سال و به دنبال بررسي هاي انجام شده بر روي چند پرواز ناکام، کارشناسان فضايي روسيه به اين نتيجه رسيدند که در جمع کيهان نوردان هر ناو کيهاني، حتما بايد حداقل يک فضانورد باسابقه پرواز فضايي حضور داشته باشد و از آن پس ( به جز يک مورد) اين قانون رعايت شده است.
چرا چنين قانوني به تصويب رسيد؟
برزو: بررسي ها نشان مي دهد بيشتر افراد در نخستين شبانه روز پرواز، وضعيت خوبي ندارند. حالت دل آشوب و سر درد، ناراحتي ناحيه کمر و ستون فقرات از ويژگي هاي عادي نخستين روز سفر در اکثر افراد است. در مواردي کيهان نورد توانايي هاي واقعي خود را به دليل همين مشکلات از دست مي دهد. به همين علت، نه تنها در جمع کيهان نوردان هر ناو بايد يک کيهان نورد باسابقه وجود داشته باشد بلکه پروازي تا دو شبانه روز را براي عادت کردن به وضعيت بيوزني در نظر مي گيرند و عمليات مهم اتصال دو ناو را براي بين يک تا دو شبانه روز بعد از پرتاب برنامه ريزي مي شود تا کيهان نوردان کاملا بر اوضاع مسلط شده باشند.
بر اساس برنامه، ناو کيهاني سايوز تي.ام.آ-12 ، حدود دو شبانه روز پس از پرتاب به بخش روسي ايستگاه فضايي بين المللي متصل خواهد شد. گروه تازه وارد تقريبا 9 روز در ايستگاه خواهند ماند سپس ولکف و کاناننکو وظايف گروه قبلي را برعهده خواهند گرفت و پگي ويتسون و يوري مالنچنکو به همراه ئي سوئيون کيهان نورد کره جنوبي به زمين برخواهند گشت.
من براي هر دو کيهان نورد که با آنها ملاقات و گفتوگو هم داشته ام آرزوي پرواز موفقي دارم و اميدوارم بتوانند به سلامت کارشان را در ايستگاه فضايي بين المللي به انجام رسانند.
به اين ترتيب مي‌توان گفت که فضانوردي سال جديد شمسي را با پرتاب سايوز تي.ام.آ-12 آغاز مي کند. ادامه پرواز هاي سرنشيندار چگونه خواهد بود؟
برزو: امسال بر اساس پيش بيني ها، سال پرترافيک و پرباري خواهد بود. بعد از پرتاب سايوز تي.ام.آ-12 در 20 فروردين، در 5 خرداد ماه قرار است کيهان پيماي ديسکاوري با هفت سرنشين راهي فضا مي شود تا ضمن تعويض يکي از افراد کشيک گروه آمريکايي اين ايستگاه، بخش اصلي آزمايشگاه ژاپني را به مدار ببرد و آنرا به ايستگاه فضايي بين المللي متصل کند.
حدود سه ماه بعد يک گروه کيهان نورد با کيهان پيماي آتلانتيس به طرف تلسکوپ فضايي هابل خواهند رفت تا آنرا بازسازي و تعمير کنند. اين ماموريت که بر سر انجام آن مدت ها جنجال بود سرانجام با موفقيت دانشمندان و عقب نشيني مسئولان ناسا به نتيجه رسيد.
در 21 مهرماه امسال بار ديگر بايکونور شاهد پرتاب يک ناو کيهاني سايوز خواهد بود که به فرماندهي ساليجان شاريپف کيهان نورد روس و با مشارکت مايکل فينکل و ريچارد گاريوت راهي مدار زمين مي شود. ريچارد گاريوت کيهانگرد ميليونر آمريکايي، پسر آون گاريوت فضانورد قديمي ناسا است و به اين ترتيب دومين فضانورد زاده‌اي است که به فضا راه پيدا مي کند.
طبق برنامه اعلام شده از سوي سازمان فضانوردي آمريکا- ناسا- ، در 25 مهر ماه کيهان پيماي اينديور ضمن ماموريتي 11 روزه بايد به ايستگاه فضايي بين المللي مي پيوندد تا يکي از اعضاي گروه آمريکايي را عوض کند. اما شايد بتوان گفت هيجان انگيز ترين برنامه فضايي امسال که حدود دو سال علاقه مندان را منتظر نگاه داشته پرتاب ناو « شينژو-7 » چين باشد. براي اين ناو برنامه جالبي تدارک ديده اند: پرواز سه کيهان نورد و انجام يک راهپيمايي فضايي. در گذشته ثابت شد که چه ناو اين کشور و چه لباس فضانوردانش، مثل بسياري از صنايع پايه آن، کپي برداري علني از نمونه هاي روسي است. حال بايد ديد لباس راهپيمايي فضايي را با چه طرحي ساخته اند. چين برنامه هاي بلندپروازانه و بسيار خوبي در زمينه سرنشيندار در دست اجرا دارد که اگر هزينه هاي لازم آنرا تامين کند به سرعت مي تواند در سال هاي آتي خود را به دو قدرت فضايي مستقل يعني آمريکا و روسيه برساند.
پرواز بعدي در سال جاري را کيهان پيماي ديسکاوري برعهده خواهد داشت که در جمع سرنشينان آن کويچي واکاتا فضانورد ژاپن به همراه شش کيهان نورد آمريکايي حضور دارند و قرار است در 14 آذر به طرف ايستگاه فضايي بين المللي پرتاب شود. با اين پرتاب ، پرونده سفر هاي فضايي در سال 1387 بسته مي شود.
در صحبت‌هايتان از ناو کيهاني «اوريون» نام برديد. آيا براي پرتاب اين سفينه هم پيش بيني‌هايي شده است يا خير؟
برزو: پيش بيني که البته. حتي برنامه پروازهاي آنرا تاسال 2020 هم بر روي کاغذ آورده اند که شامل پرواز هاي آزمايشي بدون سرنشين، آزمايشي با سرنشين، پرواز هاي مستقل در مدار زمين، پروازهاي مشترک با ايستگاه فضايي بين المللي و حتي پرواز در مدار ماه است!! اما همانطور که گفتم بيش از آن که يک کار واقعي به نظر برسد يک تخيل به شمار مي آيد.
چرا؟ مگر در مورد طرح آپولو كه ناسا قول داده بود تا پايان دهه 1960 انسان به ماه بفرستد، به وعده‌اش عمل نکرد؟ در صورتي که اين طرح هزينه بسيار زيادي را به آمريکايي ها تحميل کرد.
برزو: طرح آپولو مقوله اي کاملا متفاوت بود . در آن زمان جنگ سرد بين دو ابرقدرت، چنان پيش رفته بود که هر کدام براي کسب حيثيت، دست به اقدام هاي عجيب و غريب مي زدند. به طور مثال روس ها براي پيشي گرفتن از آمريکايي ها با انجام تغييراتي از جمله حذف لباس ايمني فضايي، ناو يک نفره «وستک» را به سفينه سه نفره ، کوچک و خطرناک «وسخد» تغيير دادند صرفا براي آن که قبل ناو دو نفره «جميني» حريف بتوانند سفينه اي سه نفره داشته باشند و يا ناو «وسخد-2» را براي انجام عمليات راهپيمايي فضايي به مدار زمين فرستادند. حتي از فرمانده ناو تعهد گرفتند که اگر براي همکارش مشکلي پيش آمد او را در فضا رها کند و به زمين برگردد. در جريان سفر، بيش از 10 بار کيهان نوردان با خطر مرگ مواجه شدند.
شرايط امروزي آمريکا و روسيه، چنان برخوردي را نمي طلبد به همين دليل طرح هاي بلندپروازانه فضايي نمي تواند پشتيباني ملي را در پي داشته باشد.
از برنامه سرنشيندار فضايي روسيه چه خبر؟ ديگر مدتي است نامي از کيهان‌پيماي «کليپر» برده نمي شود.
برزو: کيهان پيماي «کليپر» از همان آغاز که طرح آن توسط مسئولان موسسه صنعتي «انرگيا» مطرح شد حتي در بين کارشناسان خود اين موسسه هم مخالفاني داشت؛ البته، اين طرح، تنها يک پيشنهاد بود که روسيه به طور عملي آن را تصويب نکرد. در حال حاضر ظاهرا سر و صداي آن خوابيده و حتي در نمايشگاه هوا- فضايي امسال مسکو ماکت آنرا همچون دوره قبل، به نمايش نگذاشتند. آن طور که از قرائن و شواهد و گفته برخي کارشناسان روس بر مي آيد اين کشور تصميم دارد ناوي مشابه سايوز که طي ساليان سال به خوبي از عهده آزمايش‌ها برآمده را به خدمت بگيرد. در دهه 1980 روس‌ها بدون سرو صدا، ناوي با ظرفيت پنج نفر ساخته بودند که حتي آنرا در زير عنوان کاسموس به فضا پرتاب کردند. بخش سرنشيندار اين سفينه شبيه به کابين فرماندهي ناو آپولو بود و در جريان پرواز توانست کارآيي خود را به اثبات برساند اما بنا به دلايلي به عنوان ناو سرنشيندار به كار گرفته نشد. آن‌گونه که از حرف هاي سربسته برخي مهندسان فضايي روسيه بر مي آيد کار بر روي ناو مشابهي در دست انجام است اما تا نرسيدن به نتيجه نهايي، ناو سايوز همچنان فعال خواهد ماند.
منبع : isna
