تاریخ‌نویسان و دانشگاهیان به یاری منجمان شتافته‌اند تا به بحث‌های طولانی پیرامون تعریف واژه سیاره خاتمه دهند. انتظار می‌رود تصمیم نهایی درمورد تعریف این واژه در شهریورماه امسال اعلام شود، اما تاریخ نشان داده‌است بازنویسی تعریف‌های بنیادی و اصلی به‌مراتب دشوارتر از یافتن جهان‌های کوچک در مرزهای منظومه شمسی است!
مجمع عمومی اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی، مردادماه امسال در شهر پراگ (پایتخت جمهوری چک) برگزار خواهد شد و قرار است تمایز دقیق بین سیارات و دیگر خرده‌سنگ‌های منظومه‌شمسی را مشخص کند. این‌کار به‌درخواست کمیته تازه‌شکل‌گرفته‌ای انجام می‌شود که گروهی از متخصصان غیرنجومی در آن، برای پایان بخشیدن به بحث‌های طولانی تفاوت سیارات و دیگر اجرام سنگی منظومه شمسی تلاش می‌کنند. اگر پیشنهادهای جدید به تصویب اعضای مجمع عمومی برسد، تعریف جدید در شهریورماه اعلام خواهد شد.
شاید مسخره به‌نظر برسد که بزرگ‌ترین تشکل نجومی زمین هنوز تعریف دقیقی از سیاره در اختیار ندارد، اما واقعیت این است که چندسال بیش‌تر نیست که اخترشناسان توانسته‌اند اجرامی شبیه به پلوتو را در دوردست‌های منظومه‌شمسی پیدا کنند. بسیاری از این اجرام از پلوتو کوچک‌ترند، اما آنها کروی‌اند و به‌دور خورشید گردش می‌کنند. این دو خاصیت قرن‌ها است که متناظر با معنای مطلق سیاره است. اما موانعی هم بر سر سیاره شناختن این اجرام وجود دارد: اغلب این اجرام در مدارهایی بسیار کشیده و وحشی (!) به‌دور خورشید گردش می‌کنند که به بالا و پایین صفحه دایره‌البروج که هشت سیاره سنتی منظومه شمسی در آن قرار گرفته‌اند، ادامه می‌یابد. پلوتو نیز در چنین مدار وحشی‌ای به دور خورشید می‌گردد و همین سبب شده‌است بسیاری از اخترشناسان این جرم را جزو سیارات منظومه شمسی به حساب نیاورند.
بحث و جدل دانشمندان بر سر این موضوع از سال 1999 آغاز شد، اما در بهار سال 1384 این ماجرا به اوج خود رسید. مایک براون، اخترشناس کالتک و کاشف جرم 2003 UB13 در ورای مدار سیاره نپتون، نشان داد این جرم تقریبا هم‌اندازه پلوتو است و باید یک سیاره نام بگیرد؛ اما بسیاری از منجمان با پیشنهاد او مخالفت کردند و چنین استدلال کردند که اجرام بسیار دیگری وجود دارند که می‌توانند دارای همین شرایط باشند و اگر آنها را نیز سیاره اعلام کنیم؛ دیری نمی‌گذرد که تعداد سیارات منظومه‌شمسی از هزار سیاره فراتر خواهدرفت.
بیش‌از یک‌سال است کمیته‌های اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی به بحث در مورد تعریف سیاره پرداخته‌اند. اخترشناسان عضو نتوانستند بر سر این موضوع توافق کنند که آیا یک سیاره را بر اساس جرمش تعریف کنند، یا بر اساس خصوصیات مداری، و یا چگونگی تشکیل جرم را همراه با دیگر خواص مداری به عنوان نشانه‌های سیاره بودن درنظر بگیرند. پاییز گذشته، بحث این کمیته به این‌جا رسید که آیا بهتر نیست صفت‌هایی را به واژه سیاره اضافه کنیم، مانند سیارات غولی گازی، سیارات زمین‌مانند، سیارات سیارکی و مانند آن.
به‌هر حال، این گروه به نتیجه‌ای نرسید و گروه جدیدی از متخصصان غیرنجومی مسوولیت تعریف واژه سیاره را برعهده گرفته‌اند. حدس و گمان‌ها در مورد نتایج کارهای آنها زیاد است، اما هنوز هیچ خبر رسمی منتشر نشده‌است. تنها تصمیم مهمی که اعلام شده، این‌است که در جلسه اول گردهمایی، تغییراتی در اساسنامه اتحادیه بین‌المللی نجوم ایجاد خواهد شد که بر اساس آن، اعضای مجمع عمومی می‌توانند فقط در گردهمایی پراگ، به تمام مسایل علمی رای بدهند. از قرار معلوم، مردادماه امسال بسیاری از تعریف‌های پذیرفته‌شده در منظومه شمسی تغییر خواهد کرد.
منبع : پایگاه خبری Space.com
نويسنده : ذوالفقار دانشی