اخترشناسان توانستهاند مقادیر عظیمی گاز رشتهای سرد را در گروههای فشرده کهکشانی بیابند که نقش مهمی در تکامل کهکشانها برعهده دارند. این یافته همچنین این احتمال را افزایش میدهد که مقدار ماده درون گروههای کهکشانی بیشتر از پیشبینیها است و بخش اعظم آن درون شبکه تارهای کیهانی بهدام افتاده است.
هاله سبزرنگ هیدروژن در برخی از کهکشانهای گروه فشرده هیکسون نفوذ کردهاست، اما بقیه کهکشانهای گروه، مانند کهکشان مارپیچی سمت چپ تصویر با توده گاز ارتباطی ندارند. این تصویر رنگکاذب از ترکیب دادههای آرایه بسیار بزرگ، VLA و نقشهبرداری دیجیتالی آسمان2، DSS2 تهیه شدهاست.
بسیاری از کهکشانهای مارپیچی (ازجمله کهکشان راهشیری) مملو از گازهای سردی هستند که سوخت موردنیاز فرآیندهای تولد ستارگان را تامین میکند. این کهکشانهای جوان با نور آبیرنگی میدرخشند و اغلب در گروههای کوچکی در جهان پخش شدهاند. درمقابل، کهکشانهای بیضوی پیر قرار دارند که با نور قرمزرنگ میدرخشند و همراه با هزاران کهکشان شبیه خود در خوشههای عظیم کهکشانی زندگی میکنند. در این کهکشانهای غولآسا دیگر خبری از تشکیل ستارگان نیست. سوخت گازی این کهکشانها به بیرون نشت کردهاست و با گردآمدن در مرکز خوشه کهکشان، سوپی سنگین و داغ را تشکیل میدهد که اخترشناسان آنرا ماده درونخوشهای نامیدهاند.
بهتازگی، ستارهشناسان گروهی کهکشان مارپیچی را شناسایی کردهاند که هیدروژن زیادی ندارند و فرآیند تشکیل ستارگان جدید در آنها متوقف شدهاست. این پدیده فقط در کهکشانهایی دیده شدهاست که سالهای آخر عمرشان را در خوشههای کهکشانی میگذراندند. آیا این کهکشانهای مارپیچی دچار پیری زودرس شدهاند؟
اخترشناسان درتلاشند راز این پیری زودرس را بیابند. بهنظر میرسد زندگی گروهی کهکشانها بیهزینه نیست و هریک باید مالیات خود را بپردازد! ممکن است در این گروههای فشرده هم مانند خوشههای کهکشانی، نیروی گرانش ماده درونگروهی موجب نشت هیدروژن کهکشانها شود. رصد این کهکشانها در نورایکس، وجود گاز درونگروهی را تایید کردهاست، اما مقدار اینگاز بسیار کمتر از آنی است که کهکشانها از دست دادهاند.
مین یون، استاد اخترشناسی دانشگاه ماساچوستامهرست و همکارانش برای بررسی این فرضیه، 25 گروه فشرده کهکشانی هیکسون را رصد کردند. گروههای فشرده هیکسون، گروههای نسبتا دورافتادهای از کهکشانها هستند و برخیشان دچار تخلیه اسرارآمیز سوخت هیدروژنی گشتهاند. اخترشناسان برای اینکار از تلسکوپ یکصدمتری گرینبنک در ویرجینیای غربی استفاده کردند. دقت نشانهروی این تلسکوپ رادیویی یکهزارم درجه است و مهمترین استفاده آن، یافتن گاز هیدروژن خنثی درونکهکشانی است که از دید تلسکوپهای پرتوایکس پنهان میماند.
نتایج این رصد، یافتن مقادیر بسیار زیاد گاز هیدروژن بود که درتصور هیچکس نمیگنجید. در گروههای کهکشانی مارپیچی، تلسکوپ گرینبنک پنجاهدرصد گاز بیشتری نسبت به آنچه آرایه بسیار بزرگ در نیومکزیکو پیدا کردهبود، کشف کرد. این مقدار در گروههای دارای کهکشانهای بیضوی و عدسیوار، صددرصد بیشتر بود. بههماناندازه که مقدار اینگازهای پنهان حیرتانگیز است، دمای آنها هم شگفتآور است: این گازها سرد و خنثی هستند و این جدای از گاز بسیار داغ ماده درونخوشهای است.
ماده درونخوشهای شامل مقادیر بسیار زیاد ماده معمولی و تاریک است. میدان گرانشی این ماده بسیار قوی است و درنتیجه دمای آن بسیار بالا است. اما هیچکس فکر نمیکرد درجاییکه دما به یکمیلیون درجه کلوین میرسد، گازهای سرد و خنثی هم وجود داشتهباشد. اما گروههای کهکشانی آنقدر سنگین نیستند، درنتیجه گاز میانگروهی خیلی داغ نیست. محاسبات نشان میدهد تودههای عظیم گاز در گروههای کهکشانی میتوانند تا صدمیلیون سال خنثی و سرد باقی بمانند.
این یافته نشان میدهد نقش چنین محیطهایی در تحول کهکشانها بسیار فراتر از پیشبینیهای قبلی است. از سوی دیگر، توانایی تولید ستارگان یکی از روشهای اندازهگیری سن کهکشان است و با یافتههای جدید، بهنظر میرسد تاریخ کیهان باید بازنویسی شود.
اما توزیع این ابرهای خنثی هم جالب است. محاسبات نشان میدهد این تودههای گاز بیشتر در ساختارهای رشتهای و کاغذمانند توزیع شدهاند تا بهشکل ابرهای احاطهکننده گروه. این یافته، این احتمال را افزایش میدهد که ماده درونگروهی از میان انباشتگی موادی بهوجود میآید که شبکهتارهای کیهانی را تشکیل میدهند. این شبکه، ساختار بزرگمقیاسی است که نظریه مادهتاریک پیشبینی میکند تمام مواد درون کیهان را بههم مرتبط کند.
بهنظر میرسد بخش عظیمی از مواد کیهان در این خوشههای کهکشانی بهدام افتادهاست. با رصدهای بعدی که دما، چگالی و جرم کلی این مواد درونگروهی را تعیین میکنند، بهتر میتوان به منشا و اهمیت این گاز در تحول کهکشانها پیبرد.