یکی از دل‌انگیزترین مناظر زمین، آسمان شب است. اما آیا تاکنون از خود پرسیده‌اید که آسمان شب در دیگر نقاط منظومه شمسی چگونه است؟ مریخ‌نوردهای ناسا این فرصت را فراهم آورده‌اند که برای نخستین بار، بشر بتواند منظره آسمان را از سیاره‌ای دیگر مشاهده کند.
نشریه اسکای اند تلسکوپ در شماره آگوست خود، مقاله‌ای را با عنوان نجوم خانگی روی مریخ به قلم جیم بل منتشر کرده و در آن، جزئیاتی از رصدهای شبانه مریخ‌نوردهای روح و فرصت را شرح داده است. جیم بل، منجم و سیاره‌شناس رصدخانه کرنل، ایتاکا است که مدیریت گروه دوربین چشم‌انداز وسیع مریخ‌نوردها (PanCam)را برعهده دارد. وی در این مقاله، مشاهدات نجومی مریخ‌نورد روح را که پس‌از صعود طاقت‌فرسایش بر فراز تپه هازبند (بلندترین ارتفاع تپه‌های کلمبیا) انجام شده، توضیح داده است. جالب این‌جا است که خود مریخ هم برای تهیه این تصاویر به مریخ‌نورد کمک کرد. یک گردباد ناگهانی، گرد و غبار نشسته بر سلول‌های خورشیدی این مریخ‌نورد را پاک کرد و انرژی تولیدی این سلول‌ها را به 900 وات-ساعت در روز بازگرداند (هرصد وات-ساعت، انرژی مصرفی یک لامپ صد وات به مدت یک ساعت است). بدین‌ترتیب روح می‌توانست انرژی کافی را برای استفاده شبانه از رایانه، دوربین‌ها و گرماسازهای خود ذخیره کند.
بسیاری از اعضای گروه پان‌کم، منجمان حرفه‌ای یا آماتور هستند و همیشه آرزو داشتند آسمان‌شب را از سیاره‌ای دیگر هم ببینند. مریخ‌نورد روح این فرصت را برای همه فراهم کرد. البته رصد آسمان با یک روبات چهارصد میلیون دلاری به سادگی استفاده از یک تلسکوپ چند هزار دلاری نیست! بل می‌گوید:«ما صحبت‌های زیادی با مدیران برنامه مریخ‌نورد انجام دادیم تا آنها را راضی کنیم از این ابزار برای رصد آسمان مریخ استفاده کنیم.»
یکی از اولین هدف‌های آسمان مریخ، فوبوس و دایموس، قمرهای طبیعی سیاره سرخ بود که در تمام فیلترها از آنها تصویربرداری شد. اطلاعات بدست‌آمده از این تصاویر، دانش سیاره‌شناسان را از ترکیبات شیمیایی سطح قمرها افزایش داد. از ستارگان با قدر ثابت نیز تصویربرداری شد تا با بررسی تغییر قدر و رنگ، اطلاعاتی از غبار شبانگاهی و ابرهای یخ‌زده جو رقیق مریخ بدست آید. مریخ‌نوردها هم‌چنین تصاویری از ردهای طولانی‌مدت ستارگان تهیه کردند. در این تصاویر، رگه‌های خطی، نقطه‌ها و پخش‌شدگی‌های بسیاری به‌چشم می‌خورد که در برخورد پرتوهای کیهانی پرانرژی با آشکارسازهای بسیار حساس این دوربین‌ها به‌وجود آمده است. این تصاویر هم‌چنین شهاب‌هایی نیز در بر دارند که به دانشمندان در بهبود بخشیدن به پیش‌بینی‌های بارش‌های شهابی و مدل‌های برخورد شهاب‌سنگ‌های کوچک با سیارات کمک می‌کند. بخشی دیگر از این تصاویر به نورهای شفق و فلق اختصاص دارد. منظره‌های منحصربه‌فردی از طلوع و غروب خورشید ثبت شده است که جدا از زیباییشان، برای بررسی توزیع عمودی غبار در جو مریخ مورد استفاده قرار می‌گیرند.
شاید زیباترین تصویر نجومی ارسالی مریخ‌نوردها در نیمه دوم سال 2005 گرفته شد، زمانی‌که مریخ‌نورد فرصت (که یک نیم‌کره با مریخ‌نورد روح فاصله دارد) توانست منظره جالبی از طلوع زمین و مشتری را در کنار یکدیگر، پیش‌از طلوع خورشید به‌تصویر بکشد. آیا این تجربه هیجان‌انگیزی نیست که کارت‌پستال خودمان را از سیاره دیگری برایمان بفرستند؟!
مریخ‌نوردها که برای ماموریتی نود روزه رهسپار مریخ شده‌بودند، چند روز دیگر نهصد روزگی خود را جشن می‌گیرند. اگر این روبات‌های موفق بتوانند سومین تابستان مریخی خود را نیز جشن بگیرند، سطح تولید انرژی دوباره به‌حدی خواهد رسید که رصدهای شبانه‌شان ازسر گرفته شود. این رصدهای جدید اطلاعات بیشتری را از ابرهای صبحگاهی و شامگاهی، جو پویای مریخ و مدار قمرهای فوبوس و دایموس به ما خواهند داد. هم‌چنین قرار است مریخ‌نوردها وقت بیشتری را به جستجوی شهاب‌ها در آسمان مریخ اختصاص دهند. تحلیل اختلال‌های ناشی از برخورد پرتوهای کیهانی با دوربین‌ها (همان رگه‌ها و نقطه‌های ناخواسته در تصاویر خام) می‌تواند در ارتقای مدارهای الکترونیکی و حساسیت ابزارهای ماموریت‌های بعدی ناسا مانند فرودگر فینیکس یا آزمایشگاه‌های علمی مریخ نقش مهمی ایفا کند.
نويسنده : ذولفقار دانشی