سریع‌السیر زهره در اولین گردش خود به دور سیاره زهره، عوارض جوی هیجان‌انگیزی را در جو این سیاره آشکار کرده است
فضاپیمای سریع‌السیر زهره برای نخستین بار، نشانه‌های انکارناپذیری از وجود یک گردباد جوی دوهسته‌ای عظیم را در قطب جنوب سیاره زهره بدست آورد. این نشانه‌ها از تحلیل داده‌های ارسالی این فضاپیما در نخستین گردشش به دور این سیاره بدست آمده است.
یازدهم آوریل امسال، فضاپیمای سریع‌السیر زهره در میدان گرانش زهره به دام افتاد و نخستین مدار بسیار کشیده خود را به‌دور این سیاره تجربه کرد. این حرکت انتقالی 9 روز به طول کشید و فضاپیما طی آن از فاصله 350هزار کیلومتری تا فاصله 400 کیلومتری سطح سیاره نزدیک شد. این فرصت بی‌نظیری برای سیاره‌شناسان بود تا بتوانند زهره را از فواصل دور رصد کنند و پیش از آغاز مشاهدات دقیق و جزیی سیاره، اطلاعاتی در مورد الگوهای جو پویای زهره در مقیاس بزرگ بدست آورند.
در طول نخستین گردش به دور زهره که معمولا مدار دستگیری خوانده می‌شود، برخی از ابزارهای علمی این فضاپیما برای نخستین بار آزمایش شدند و رصدهایی را در فواصل مختلف از سطح سیاره انجام دادند. تصاویر حیرت‌انگیز فروسرخ، مریی و فرابنفشی که از سراسر زهره گرفته شده، عوارض جوی جذابی را آشکار کرده است. هیجان‌انگیزترین آنها گرداب جوی عظیم و دو هسته‌ای است که بر فراز قطب جنوب این سیاره تشکیل شده و خیلی هم بی‌شباهت به ساختار جوی موجود در قطب شمال این سیاره نیست. در ماموریت‌های قبلی فضاپیماهای پیشگام زهره (پایونیر ونوس) و مارینر 10، تنها چند تصویر کلی از الگوهای آب‌وهوایی قطب جنوب زهره بدست آمد، اما در آن تصاویر هم هیچ اثری از ساختارهای دوهسته‌ای دیده نشده بود.
پیش‌از این دانشمندان می‌دانستند که بادهای پرسرعت در اطراف زهره به سمت غرب می‌وزند و تنها چهار روز طول می‌کشد تا یک بار این سیاره را دور بزنند. ترکیب این ابرچرخش و گردش طبیعی هوای گرم در جو، ساختارهای گردبادی را در قطبین این سیاره ایجاد می‌کند. هاکان سواظم، از کارشناسان برنامه سریع‌السیر زهره می‌گوید: اطلاعات ما در مورد چگونگی ارتباط ابرچرخش و گردش طبیعی هوای زهره بسیار ناچیز است. هنوز نتوانسته‌ایم توضیح دهیم که چرا گردش سراسری هوای زهره فقط یک گردباد ایجاد نمی‌کند و به دو گردباد در دو قطب منتهی می‌شود. خوشبختانه این پرسش‌ها در آغاز ماموریت مطرح شده‌اند و فرصت زیادی وجود دارد تا شواهد کافی برای روشن کردن ماهیت این فرآیندها جمع‌آوری شود.
در تصویر سریع‌السیر زهره همچنین می‌توان نشانه‌هایی از هوای سرد را در اطراف ساختار گردبادمانند دید که احتمالا ناشی از بازگردش هوای سرد به سمت پایین است. تصاویر نور مریی و فرابنفش نیم‌کره جنوبی زهره، ساختارهای راه‌راه مانند جالبی را در جو این سیاره نشان می‌دهند. این ساختارها که مارینر 10 برای نخستین‌بار آنها را در دهه 1970 کشف کرد، احتمالا به دلیل وجود غبار و ذرات معلق در جو زهره تشکیل می‌شوند. سریع‌السیر زهره به ابزارهای دقیقی مجهز است که می‌تواند خواص میدان‌های پیچیده هوایی را به‌منظور جمع‌آوری اطلاعات در مورد جو پویای این سیاره اندازه‌گیری کند و ماهیت اصلی این الگوهای راه‌راه را مشخص کند.
شرح عکس: تصویر آبی، زهره را در نور مریی و فرابنفش نشان می دهد و تصویر قرمز، زهره را در نور فروسرخ.
سریع‌السیر زهره همچنین در اولین گردش خود توانست به مدارهای پنجره فروسرخ نیز راه یابد. اگر در این مدارها زهره را در طول‌موج‌های مشخصی نگاه کرد، می‌توان تابش‌های حرارتی‌ای را آشکار کرد که از ژرف‌ترین لایه‌های جو زهره به بیرون نشت می‌کنند. بدین‌ترتیب اسرار دنیای زیر ابرهای ضخیم این سیاره که در ارتفاع 60 کیلومتری سطح سیاره گسترده شده‌اند، برملا می‌شود. نخستین تصاویر فروسرخ ارسالی نشان از ساختارهای پیچیده ابرها دارد. همانطور که در تصویر هم دیده می‌شود، رنگ‌های روشن‌تر به‌معنی تابش حرارتی بیشتر است و این، متناظر با مناطقی است که ابرهای کم‌تری دارند.
در مدار دستگیری، ابزارهای سنجش شیمیایی سریع‌السیر زهره توانست ترکیب کلی جو این سیاره را نیز مشخص کند. بیشتر این جو را مولکول‌های دی‌اکسید کربن تشکیل داده‌اند که در لایه‌های بالاتر، پرتوهای شدید نور آنها را به مونوکسید کربن و اکسیژن تبدیل می‌کند. این فضاپیما توانست درخشندگی‌های اکسیژن را در ارتفاع‌های بالای جو زهره شناسایی کند، اما مولکول‌های مونوکسید کربن را در ارتفاع بسیار پایین‌تر، در بالای لایه‌های ابر آشکار کرد.
سریع‌السیر زهره از هفتم می وارد مدار نهایی 66000 در 250 کیلومتر شده و هر 24 ساعت یک‌بار، این سیاره را دور می‌زند. این نخستین باری است که سیاره‌شناسان توانسته‌اند زهره را از فاصله 250 کیلومتری مشاهده کنند. آنها منتظرند اطلاعات جدید سریع‌السیر زهره ارسال شود و اسرار تازه‌ای از این سیاره زیبا را برملا کند.
منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی ماموریت سریع‌السیر زهره، آژانس فضایی اروپا
نويسنده : ذوالفقار دانشی