در ماه جاری میلادی نمایی از گردباد قطبی زحل که توسط فضاپیمای کاسینی گرفته شده بود، اخترشناسان را بیش از پیش نسبت به چگونگی عملکرد اتمسفر سیارات کنجکاو کرد.اما برای سیاره شناسانی که هم اکنون مشغول بررسی سیاره زهره می باشند ، این تصویر تا حدودی آشنا بود.
در دهه 1970 میلادی اخترشناسان گردبادی مشابه را در جو زهره مشاهده نمودند و تاکنون به مدت شش ماه است مدار گرد ونوس اکسپرس آژانس فضایی اروپا مشغول بررسی این ساختار جوی عجیب می باشد.
فضاپیمای پایونیر ونوس ناسا بیست و پنج سال پیش،برای نخستین بار این گردباد قطبی را در سیاره زهره کشف کرد.این گرداب بواسطه دارا بودن دو مرکز ، یکی از اسرار آمیز ترین پدیده ها در منظومه شمسی می باشد.
یکی از مهمترین بخش های ماموریت مدارگرد ونوس اکسپرس، به هنگام نخستین رویارویی با زهره در آوریل سال 2006 میلادی ،کشف گرداب دیگری در قطب جنوب این سیاره بود؛ سرانجام گرداب مورد نظر کشف گردید.
پیر دورزات مدیر و متخصص تصویر بردار طیف سنج حرارتی مرئی و فرو سرخ مدارگرد ونوس اکسپرس (VIRTIS) از رصدخانه ملی پاریس در این باره می گوید: گردباد های قطبی بیان گر وجود عناصر بنیادی دینامیک جو یک سیاره می باشند اما تندباد و یا طوفان نیستند، چرا که طوفان از صعود هوای مرطوب در جو پدید می آید.به علاوه هوای مرطوب برای صعود نیازمند نيروى کوريوليس- تقابل بین گردش جو و چرخش سیاره-می باشند، در حالیکه این نیرو برای انتقال گردباد ها به قطب های سیاره کافی نیست و سرعت چرخش سیاره زهره نیز بسیار آهسته است. دوره تناوب(حركت به دور محور) این سیاره برابر با 243 روز زمینی می باشد.
گردباد قطبی ار کنار هم قرار گرفتن منطقه ای کم فشار از جو با قطب در حال گردش سیاره بوجود می آید.
این امر باعث می شود هوای چرخان از نقط فوقانی جو به سمت پایین حرکت کند، همانند گردابی که آب به هنگام پایین رفتن در اطراف خود ایجاد می کند.
نمایی حقیقی از گردباد های زحل (سمت راست) و زهره (سمت چپ)
گردباد ها فرایندی کاملا طبیعی هستند و در سایر سیارات جود دار از جمله زمین نیز رخ می دهند.اما آنچه که سیاره زهره را از دیگر سیارات متمایز می سازد، دو مرکزی بودن ساختار این گردباد است.
برای آگاهی یافتن از ماهیت این گردباد مدارگرد ونوس اکسپرس با تجهیزات همراه خود به جمع آوری اطلاعات می پردازد.در این بین حداکثر میزانی جمع آوری اطلاعات بسیار مهم است زیرا گردباد ها دائما در حال تغییر اند و بررسی این فرایند دانشمندان را قادر می سازد به چگونگی این تغییرات و چرخه جوی سیاره پی ببرند. در همین زمان اطلاعاتی از گردباد قطبی زحل توسط فضاپیمای کاسینی جمع آوری می شود.دروزات یکی از اعضای تیم نقشه بردار طيف سنج مرئی فرو سرخ فضاپیمای کاسینی(VIMS) نیز می باشد.
تیم تحقیقاتی ویمز با استفاده از تجهیزات پیشرفته خود به بررسی مرکز گردباد قطبی سیاره زحل خواهد پرداخت.به عقیده دروزات از آنجا که ابر های تیره مانع از مشاهده مستقیم جزئیات در نور مرئی می گردند، بررسی این پدیده در طیف فرو سرخ به اخترشناسان این امکان را می دهد تا بیش از صد کیلومتر در پس ابر ها به کاوش بپردازند.
این مشاهدات دانشمندان را در ساخت مدل هایی سه بعدی از ساختار گردباد های قطبی یاری خواهد کرد.به علاوه آنها قادر خواهند بود به مقایسه گرد باد های زهره، زحل و دنیا های دیگر بپردازند.این در حالی است که تفاوت ها و شباهت ها آتی گرد باد های قطبی در پی بردن به تفاوت های میان اتمسفر سیارات مختلف نقشی اساسی خواهند داشت.
به این شیوه از بررسی، سياره شناسی تطبیقی می گویند، به بیان دیگر با مطالعه پدیده های زمینی در سیارات دیگر، درک بهتری از سیاره خودمان بدست می آوریم.
منبع : ESA news Release
نويسنده : اسماعیل مروجی
