١٩خرداد ماه ٨٣ برابر با ٨ ژوئن ٢٠٠٤ ميلادي پس از افزون بر يك قرن انتظار، زمينيان خواهند توانست عبور باشكوه قرص تاريك سياره زهره را از مقابل قرص درخشان خورشيد مشاهده كنند.
به گزارش سرويس علمي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)،اين پديده كه در واقع نوعي خورشيد گرفتگي جزئي است، از پشت تلسكوپهاي مخصوص، به صورت عبور يك نقطه تيره رنگ بر روي سطح خورشيد در مدت چند ساعت قابل رويت خواهد بود. ايران يكي از بهترين مناطق جهان براي رصد اين پديده شناخته مي‌شود.
ساكنان آسياي شرقي و استراليا، تنها مراحل آغازين و ساكنان غرب اروپا و آمريكاي شرقي تنها مراحل پاياني گذر را شاهد خواهند بود و بسياري از ساكنان نيمكره غربي زمين گذر را از دست مي‌دهند. اما تمام گذر در خاورميانه و ايران ديده خواهدشد.
اين پديده نادر نجومي، حدود ساعت ٩ و ٤٨ دقيقه فردا - به وقت تهران- آغاز شده و تا حدود ساعت ١٥ و ٥١ دقيقه ادامه دارد. با توجه به اهميت ويژه اين پديده نادر نجومي، مراكز و گروههاي نجومي مختلف كشور از ماه‌ها قبل همايشها و برنامه‌هاي رصدي عمومي و تخصصي مختلفي را تدارك ديده‌اند كه برخي از آنها با حضور منجمان حرفه‌اي و آماتور خارجي كه به دليل شرايط نجومي و جوي مناسب ايران براي رصد اين پديده به ايران سفر كرده‌اند، برگزار مي‌شود.
پوريا ناظمي، پژوهشگر نجوم و عضو شاخه آماتوري انجمن نجوم ايران در آستانه پديده گذر زهره در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، درباره اين پديده و مراحل مختلف آن اظهار داشت: در هنگام پديده گذر، سياره زهره به صورت لكه‌اي گرد و كاملا تيره سياه با چشم غير مسلح هم ديده مي‌شود و به دليل همين ويژگي‌ها، به سادگي از لكه‌هاي خورشيدي قابل تشخيص است.
وي خاطرنشان كرد: با اينكه گذر زهره چند ساعت طول مي‌كشد، اما در اين بين، چهار لحظه اهميت ويژه‌اي دارند؛ نخست، لحظه‌اي كه قرص سياره از بيرون با خورشيد مماس مي‌شود و به «تماس اول» موسوم است. از اين زمان گذر آغاز مي‌شود. حدود بيست دقيقه بعد كه قرص سياره از درون با خورشيد مماس مي شود، «تماس دوم» ناميده مي شود و بعد از آن طي چند ساعت سياره از مقابل خورشيد حركت مي‌كند تا زماني كه به لبه ديگر خورشيد مي‌رسد (تماس سوم) و سرانجام سياره با خورشيد از بيرون مماس مي‌شود (تماس چهارم) و گذر به پايان مي‌رسد. ناظمي افزود: تماس اول در ساعت ٩ و ٤٨ دقيقه و ٢٧ ثانيه، تماس دوم،١٠ و ٧ دقيقه و ٤٥ ثانيه، تماس سوم، ١٥ و ٣٢ دقيقه و٤٤ ثانيه و تماس چهارم، ساعت ١٥ و٥١ دقيقه و ٥٦ ثانيه به وقت تهران رخ مي‌دهد.در ساعت ١٢ و٥٠ دقيقه نيز زهره به كمترين فاصله با مركز قرص خورشيد مي‌رسد كه از لحاظ محاسبات نجومي، اين زمان نيز از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.
عضو تحريريه ماهنامه «نجوم» خاطرنشان كرد: زهره به هنگام گذر در نزديكترين فاصله از زمين است كه در اين گذر به ٤٣ ميليون كيلومتر مي‌رسد (٢٨٨/٠ واحد نجومي). در اين هنگام قرص زهره كه نيمه تاريك آن رو به ماست به بزرگترين اندازه ظاهري رسيده است كه در اين گذر ٥٨ ثانيه قوس است (٠١٦/٠ درجه). بدين ترتيب قرص زهره حدود يك سي‌و‌دوم قطر قرص خورشيد است كه دقيقا در حد توان تفكيك چشم غير مسلح انسان مي‌باشد.
ناظمي افزود: براي آنكه امتحان كنيد كه گذر را مي‌توانيد با چشم غير مسلح ببنيد، آزمايش ساده‌اي را انجام دهيد؛ بدين ترتيب كه خالي سياه به قطر ٢ ميلي متر را روي يك كاغذ سفيد بكشيد و زير نور مناسب، آنرا در فاصله ٧ متري از چشمانتان بگذاريد. وي يكي از پديده‌هاي قابل توجه‌اي را كه در هنگام گذر زهره مشاهده مي‌شود، پديده «قطره سياه» عنوان كرد و گفت:سياره زهره لحظاتي قبل از تماس سوم به صورت جسمي كشيده و قطره‌اي شكل ديده مي‌شود. در سال‌هاي گذشته، طي رصد گذرهاي عطارد و زهره، اثر قطره سياه مشكل بزرگي براي اخترشناساني بوده كه مي‌خواستند زمان تماس‌ها را به دقت ثبت كنند و از طرف ديگر يافتن علت ايجاد اين پديده نيز موضوع جالبي براي اخترشناسان است.
ناظمي خاطر نشان كرد: درباره علت بروز اين پديده نظرات زيادي مطرح شده كه براساس آنها، آشفتگي لايه‌هاي جوي زمين، ابيراهي نور در ابزار رصدي، خطاي ديد و آستيگماتيسم چشم، همه با هم تغيير شكل زهره بر اثر پراش نور را تشديد مي‌كنند و هنگام تماس‌هاي داخلي، زهره به جاي كره به شكل يك تخم مرغ ديده مي‌شود.
وي افزود: يكي ديگر از پديده‌هاي جالب و ديدني كه همراه با گذر زهره قابل مشاهده است، شكل گيري حلقه‌اي بسيار درخشان به دور زهره بين تماس‌هاي اول و دوم و سوم و چهارم است. اين پديده نيز كه اخترشناسان منشا آنرا عبور نور خورشيد از جو بسيار غليظ سياره زهره مي‌دانند، از نظر منجمان جذاب و با اهميت است. عضو شاخه آماتوري انجمن نجوم ايران در ادامه با اشاره به اينكه به دليل شرايط خاص نجومي پديده گذر، اين پديده، طي سده‌هاي اخير به صورت زوجهايي با فاصله هشت سال از هم رخ داده‌اند كه فاصله هر زوج گذر با بعدي ١٠٥ تا ١٢٢ سال بوده است، خاطرنشان كرد: آخرين گذر زهره در سال ١٨٨٢ ميلادي رخ داده و فردا پس از ١٢٢ سال شاهد اين پديده خواهيم بود. گذر بعدي زهره در روز ١٧ خردادماه ١٣٩١ خواهد بود كه بهترين نقطه رصدي آن در اقيانوس آرام است و تنها مراحل پاياني آن، پس از طلوع خورشيد در ايران قابل مشاهده خواهد بود. پس از آن در آذرماه سال ١٤٩٦ و ١٥٠٤ شمسي نيز اين پديده رخ خواهد داد كه اين گذرها نيز به طور كامل در ايران قابل مشاهده نخواهند بود. بدين ترتيب، به گفته اين پژوهشگر نجوم، شرايط مناسبي كه فردا براي رصد گذر زهره وجود دارد تا حدود ٢٣٠ سال ديگر تكرار نخواهد شد.
منبع : Isna