مرگ یک ستاره 2.6 میلیارد ساله،ارتباط بین فورانهای پرتو گاما و عموزاده های نه چندان دور آنها یعنی ابرنواخترها را بیش از پیش بر ملا کرده است.
 |
|
فورانهای پرتو گاما(GRB ها) اولین بار بطور اتفاقی توسط ماهواه های نظامی که به دنبال کشف آزمایشهای هسته ای شوروی در دهه 1960 بودند کشف شدند! تابش GRB ها بصورت جتهای لیزری و باریکه ای در فضا پخش می شود. |
بر اساس تازه ترین تحقیقات صورت گرفته،فورانهای پرتو گاما(GRB ها) که انرژی زاترین انفجارها پس از انفجار بزرگ(مهبانگ) هستند،نسبت به آنچه اخترشناسان قبلا تصور می کردند،شباهت بسیار زیادتری به ابرنواخترها و انفجارهای آسمانی دیگر دارند.GRB ها در عرض چند ثانیه،انرژی معادل کل انرژی که خورشید در طول عمر خود منتشر می کند را آزاد می کنند!
بر اساس نتایج تحقیقات منتشر شده در شماره 13 نوامبر مجله Nature که نویسنده اصلی آن "ادگو برگر" دانشجوی تحصیلات تکمیلی موسسه فناوری کالیفرنیا(Caltech)است،بنظر می رسد منشا ابرنواخترهای نوع Ic،فلاشهای پرتو ایکس و فورانهای پرتو گاما،چیزی به نام فروریزنده(collapsar) باشد.
به علت ناپایداری زیاد ستارگان فوق العاده پرجرم،با جرمی بیش از 25 برابر خورشید،فروریزش اجتناب ناپذیر آنها چیزی بیش از سناریوهای مربوط به ابرنواخترهای معمولی است؛بنظر می رسد فروریزی هسته این ستارگان،بطور همزمان،تداعی کننده انفجار یک ابرنواختر و فوران پرتو گاما(GRB) باشد.به عقیده دانشمندان،این فروریزش باعث تشکیل یک سیاهچاله و نیز صفحه ای داغ و چرخان در اطراف آن می شود که باقیمانده انرژی ستاره منفجر شده را بصورت باریکه های تابش می بلعد.
مدل "فروریزنده"(Collapsar) بسیار مورد توجه ستاره شناسان قرار گرفته است زیرا شباهت مشاهده شده بین ابرنواخترها و فورانهای پرتو گاما،یعنی قرار گرفتن در داخل مناطقی که اخیرا در آنها ستاره شکل گرفته است،را به خوبی توضیح می دهد.
به دنبال کشف یک فوران پرتو گامای ضعیف (موسوم به GRB030329) واقع در صورت فلکی اسد در نهم فروردین 1382 توسط ماهواره "کاوشگر منابع موقت پر انرژی"،ستاره شناسان موفق به کشف یک ابرنواختر(به نام SN2003dh) شدند که در میان تابش پرتوهای گاما مدفون شده بود.بدین ترتیب،ارتباط فوران پرتو گامای فوق با لاشه بجای مانده از انفجار یک ستاره پرجرم مشخص شد.
GRB030329 که در فاصله 2.6 میلیارد سال نوری زمین قرار گرفته،نزدیکترین فوران پرتو گامایی است که تا بحال کشف شده است.با توجه به نزدیکی غیر منتظره این GRB،"ادگو برگر" به همراه یک گروه بین المللی از کیهانشناسان با استفاده از رصدخانه رادیویی دره اوونز(Owens Valley)متعلق به موسسه فناوری کالیفرنیا(Caltech) و نیز آرایه بسیار بزرگ(VLA) رصدخانه ملی نجوم رادیویی،این فوران و پس تابش رادیویی آن را مورد مطالعه قرار دادند.
 |
|
GRB030329 یکی از نزدیکترین و پرنورترین فورانهای پرتو گامایی بود که در 9 فروردین 1382 کشف شد.تصویر فوق،پس تابش نوری این GRB است که یک روز بعد توسط دیوید استرینج ستاره شناس آماتور انگلیسی گرفته شد. |
بر اساس یافته های این گروه،GRB030329 دارای دو باریکه تابشی مجزا بود:یک باریکه با پهنای 5 درجه که به سرعت حرکت می کرد و شامل پرتوهای گاما،ایکس و نور مرئی بود و نیز باریکه ای با پهنای 17 درجه که دارای حرکتی آهسته بود و امواج رادیویی و نور مرئی زیادی را با خود حمل می کرد.این گروه همچنین دریافت که مجموع انرژی امواج رادیویی و پرتو گامای آزاد شده از این دو باریکه،با کل انرژی قویترین فورانهای پرتو گاما برابر بود!
سهم انرژی پرتو گامای منتشر شده از GRB030329،در مقایسه با امواج رادیویی آن بسیار کمتر بود.
اینکه چرا گاهی بخش اعظم انرژی،بصورت امواج باریکتر و گاهی بصورت امواج پهن تر منتشر می شود همچنان نا معلوم است.گروه برگر هم اکنون به دنبال بررسی این مطلب هستند که چنین انفجارهایی،اگر واقعا در اثر فروریزنده ها بوجود می آیند،چگونه باعث تغییر سهم پرتوهای گاما،ایکس و امواج رادیویی در انرژی کل تابش می شوند.
منبع : www.astronomy.com