سر انجام در حالی که بیش از بیست سال از انتشار نخستین تصویر از کمان های گرانشی در  سال 1987 میلادی می گذرد ، دسته جدیدی از عدسی های گرانشی تحت عنوان  کهکشان های گروهی کشف شد. کشف عدسی گرانشی در مرکز گروهی از کهکشان ها در درک بیشتر ما پیرامون ساختار کیهان نقش بسزایی دارد.

بیست سال پیش اخترشناسان فرانسوی در  ژانویه سال 1987 میلادی موفق شدند با بهره گیری از دوربین سی سی دی ،نخستین تصویر از کمان گرانشی را تهیه کنند. آنها کشف کردند که نور کهکشان های دور دست به هنگام عبور از نزدیکی کمان گرانشی هسته پر جرم خوشه های کهکشانی ، انحنا پیدا می کند.امروزه از این پدیده تحت عنوان عدسی(همگرایی)گرانشی یاد می شود.بر طبق نظریه نسبیت عام آلبرت اینشتین ماده باعث انحنای فضا- زمان می شود.بنا بر این هنگامی که نور شی از میان میدان گرانشی جرمی –خوشه کهکشانی- می گذرد، به سبب انحنای فضا در اطراف این میدان، نور خمیده می شود. به بیان دیگر خوشه کهکشانی همچون عدسی غول پیکر عمل می کند و نور اجسام دور دست را خمیده و تشدید می کند.

همزمان با بهره برداری از دوربین مگا کم ( MegaCam) در سال 2003 میلادی اخترشناسان توانسته اند بخش وسیعی از آسمان (برابر با قطر چهار ماه بدر) را در تصاویر دیجیتالی با وضوح باور نکردنی 340 مگاپیکسل مشاهده نمایند.

 این تحقیقات بخشی از پروژه  نقشه برداری از آسمان می باشد که توسط کانادا، فرانسه و ایالت هاوایی صورت می گیرد.در این پروژه اخترشناسان قصد دارند  در طی 5 سال و  500 شب رصدی 1% از آسمان در طیف مرئی را بررسی نمایند. تا کنون نیز بیش از 25 % ماموریت انجام شده و دانشمندان شمار زیادی از کمان های همگرا کننده  گرانشی را در اطراف گروه هایی از کهکشان های دور دست مشاهده نموده اند.این کمان های به طور قابل ملاحظه ای باعث بزرگ نمایی نور اجرام دور دست شده اند. نتایج حاصل از تحقیقات دانشمندان را در آگاهی یافتن از نحوه توزیع ماده تاریک در کیهان و مکانیزم شکل گیری ساختار کهکشان های گروهی و در نهایت تعیین جرم متوسط کهکشان ها و خوشه های کهکشانی یاری خواهد کرد.

برای دست یابی به اطلاعات بیشتر پیرامون این تحقیقات و مشاهده تصاویر دیگر از سیستم های کمانی گرانشی به آدرس زیر مراجعه نمایید

 www.cfht.hawaii.edu/news/StrongLensing/

   منبع : www.cfht.hawaii.edu

  نويسنده  : اسماعیل مروجی

سری جدید راکت سایوز فرگات، نخستین ماموریت خود را با پرتاب تلسکوپ فضایی کوروت(COROT) به فضا آغاز کرد. کوروت به دو منظور طراحی شده است؛ نخست بررسی بخش های اسرار آمیز دورنی ستارگان، دوم جستجو برای سیارات فرا خورشیدی.

روز چهار شنبه 27 دسامبر سال جاری میلادی، راکت سایوز 2- 1بی ساعت 14:23 دقیقه (به وقت گرینویچ) از پایگاه فضایی بایکانور قزاقستان به فضا پرتاب شد و پس از پنجاه دقیقه با موفقیت در مدار زمین قرار گرفت.

 سایوز 2 –1بی (2-1b) نخستین نمونه از پرتاب کننده های روسیه می باشد که از ویژگی های منحصر به فردی همچون نسل سوم موتور های قدرتمند و سیستم هدایت دیجیتالی بهره می برد.از این پس مرکز فضایی گیانا در ایالات متحده نیز از پرتاب کننده های سایوز استفاده خواهد نمود.

کوروت ( COROT)

 تلسکوپ فضایی کوروت یا همان چرخش همرفتی و گذر سیاره ای (Convection Rotation and Planetary Transits) متعلق آژانس فضایی ملی فرانسه (CNES) می باشد. ایده ساخت این تلسکوپ فضایی برای نخستین بار در سال 1996 میلادی توسط همین آژانس مطرح گردید و در سال 1999 از سوی شرکای اروپایی مورد موافقت قرار گرفت.سرانجام در سال 2000 ساخت آن توسط آژانس فضایی ملی فرانسه آغاز گردید و هم اکنون ماموریت آن با همکاری آژانس فضایی اروپا (ESA) و سایر کشور های اروپایی از جمله اتریش ، بلژیک، اسپانیا و آلمان  پیش می رود.

 چرخش همرفتی مربوط به قسمت نخست این ماموریت پیرامون توانایی ماهواره کوروت در بررسی بخش های دورنی ستارگان می باشد.این ماهواره با بررسی دقیق میزان درخشندگی ستارگان به اندازه گیری امواج صوتى که در اطراف سطح ستارگان ایجاد می شود، می پردازد.هنگامی که چنین امواجی در بخش های درونی ستارگان ایجاد می شوند، موج هایی را به سطح گسیل می کنند که باعث نا همواری در سطح ستارگان خواهند شد. بدین ترتیب دانشمندان قادر خواهند بود با بهره گیری از روش اختر لرزه شناسى ،جرم دقیق ستارگان را محاسبه نمایند.

گذر نیز به بخش دیگری از ماموریت اختصاص دارد؛ جستجوی سیارات فرا خورشیدی.هنگامی که سیاره همدم از مقابل ستاره مادر می گذرد، اندکی از درخشش ستاره کاسته خواهد شد، این امر دانشمندان را قادر می سازد  تا با بررسی میزان درخشندگی ستارگان و تغییرات آنها به وجود سیارات فرا خورشیدی پی ببرند. تلسکوپ 30 سانتی متری کوروت قادر خواهد بود بیش از 120 هزار ستاره و همچنین گذر سیارات اطرافشان را مشاهده کند. تلسکوپ فضایی کوروت در طی ماموریت دو سال و نیم خود ،دانش ما را نسبت به این سیارات افزایش خواهد داد. در حالی که بسیاری از سیاراتی که توسط کوروت آشکار خواهند شد، مشتری گون داغ می باشند، هنوز تعداد سیارات سنگی (در ابعاد زمین) مشخص نیست.اگر چنین اجرامی کشف شوند، با دسته جدیدی از سیارات روبرو خواهیم بود.

آژانس فضایی اروپا با ساخت و نصب اپتیک تلسکوپ در مرکز ماهواره و هم چنین انجام آزمایشات پیرامون حداکثر بازده آن، در پیشبرد این پروژه نقش اساسی داشته است.

در حالی که سپر(صفحه منعکس کننده) این تلسکوپ توسط تیمی از مرکز فنى آژانس فضایی اروپا ساخته و توسعه داده شده ، مسئولیت ساخت دستگاه پردازشگر داده ها نیز بر عهده اسا بوده است.دانشمندان و متخصصان دیگری نیز از اقصا نقاط اروپا از جمله دانمارک، سوئد، انگلستان و پرتقال با این پروژه همکاری داشته اند و متعاقب آن مجاز به استفاده از داده های تلسکوپ فضایی کوروت می باشند.

 برای دستیابی به اطلاعات بیشتر پیرامون این ماموریت به آدرس زیر مراجعه نمایید:

 http://www.cnes.fr/corot_en/

   منبع : ESA

  نويسنده  : اسماعیل مروجی

پروژه STEREO، دانشمندان را قادر خواهد ساخت تا برای اولین بار، تصاویری سه بعدی از سطح خورشید دریافت نمایند. این تصاویر، سطح پرآشوب خورشید و تاثیر طوفان های سطحی خورشیدی بر منظومه شمسی را آشکار خواهند نمود؛ اطلاعاتی که برای کشف تاثیر خورشید بر اوضاع جوی در فضا، بسیار ذیقیمت می باشند.

درست همان گونه که انحراف و فاصله جزئی بین چشم های انسان، امکان درک عمق تصویر را به انسان می دهد، قرارگیری این دو ماهواره در مدارهای تعیین شده نیز، امکان تهیه تصاویر سه بعدی از خورشید را فراهم می نماید. این نحوه قرارگیری فضاپیماها، هم چنین به آن ها این امکان را می دهد تا نسبت به اندازه گیری سرعت ذرات ساطع شده از سطح خورشید و میدان مغناطیسی اطراف خورشید نیز اقدام نمایند.

این دو رصدخانه فضایی، طی ماموریت دوساله شان، اطلاعات ارزشمندی راجع به چگونگی شکل گیری خورشید، سیر تکامل و تغییرات رخ داده در آن و تاثیرات بین سیاره ای ناشی از انفجارهای رخ داده در سطح خورشید و توده های جرم ناشی از آن که از سطح خورشید خارج می شوند – از سهمگین ترین انفجارات موجود در منظومه شمسی – به زمین ارسال خواهند نمود.

توانایی پیش بینی نمودن این انفجارها و آتشفشان های سطح خورشید، این امکان را به ماهواره ها و شبکه های انتقال نیرو در سطح زمین می دهد تا زمان کافی برای افزایش و به کارگیری اقدامات ایمنی داشته باشند و هم چنین درک بهتر این پدیده ها، به مهندسان و متخصصان کمک می نماید تا سیستم هایی ایمن تر و کارآتر را طراحی نمایند.

 اطلاعات بیشتر :

 http://www.nasa.gov/mission_pages/stereo/main/index.html

  منبع : STEREO PROJECT

  نويسنده  : محمد رحيمي

 سحابی رتیل (Tarantula) یکی از جذاب‌ترین اجرام آسمان برای بسیاری از منجمان آماتور و علاقه‌مندان به عکاسی نجومی است. اما اخترشناسان حرفه‌ای نیز به این سحابی علاقه وافری دارند. سحابی رتیل که مهم‌ترین عضو مجموعه 30-ماهی‌طلایی است، بزرگ‌ترین سحابی نشری آسمان شب و یک کارخانه ستاره‌سازی بسیار عظیم است که در فاصله 170هزار سال‌نوری زمین در صورت فلکی جنوبی ماهی‌طلایی (Dorado) قرار گرفته‌است. سحابی رتیل درواقع بخشی از قمر کهکشان راه‌شیری، ابر ماژلانی بزرگ است.

اندازه‌گیری‌های اخترشناسان نشان می‌دهد این سحابی بیش‌از نیم‌میلیون برابر جرم خورشید، گاز در بر دارد و در ساختاری پیچ‌درپیچ، پهناور و درخشان، برخی از سنگین‌ترین ستارگان شناخته‌شده را در خود جای داده است. این سحابی نام خود را از وضعیت درخشان‌ترین توده‌های گازی‌اش گرفته است که شبیه به پاهای بندبندی است که از بدن یک رتیل خارج شده‌اند. بدن رتیل را خوشه‌ای از ستارگان داغ به‌نام R136 تشکیل داده‌اند که ازقضا با نورافشانی خود، کل سحابی را روشن کرده‌اند. الحق که نام رتیل، بزرگ‌ترین عنکبوت زمین، برازنده این سحابی پهن‌پیکر است: پهنای این سحابی یک‌هزار سال‌نوری است و تا یک‌سوم درجه امتداد دارد که اندکی از ماه‌بدر کوچک‌تر است. اگر این سحابی در کهکشان خودمان قرار داشت، مثلا در فاصله سحابی جبار از زمین، (1500 سال‌نوری)، یک‌چهارم آسمان را می‌پوشاند و حتی در نور روز هم دیده می‌شد!

اما چرا بررسی مناطقی مانند 30-ماهی‌طلایی مهم است؟ اخترشناسان معتقدند که اغلب ستارگان عالم در پرورشگاه‌هایی بسیار بزرگ و ناآرام مانند منطقه 30-ماهی‌طلایی به‌وجود آمده‌اند، لذا از هر فرصتی استفاده می‌کنند تا سحابی رتیل را مطالعه کنند. زمستان گذشته، اخترشناسان رصدخانه جنوبی اروپا از دوربین تصویربردار زاویه‌باز مستقر روی تلسکوپ 2.2 متری MPG در لاسیای شیلی استفاده کردند تا همزمان با بررسی ابرهای تاریک این منطقه، نگاهی تازه و سراسری نیز به این رتیل و شبکه تارهای آسمانی‌اش بیاندازند. ابرهای تاریک، ابرهای بسیار عظیم از گاز و غبار هستند که میلیون‌ها برابر خورشید جرم دارند. این ابرها بسیار سردند، دمایشان معمولا از260- درجه سانتی‌گراد بیشتر نمی‌شود و بررسی آنها به‌دلیل دیواره‌های نفوذناپذیر غباری که اطرافشان را فرا گرفته، بسیار دشوار است. با این‌حال دانشمندان برای مطالعه این ابرهای تاریک دست به‌هرکاری می‌زنند، چراکه ستارگان در این زادگاه‌های یخ‌زده متولد می‌شوند.

اخترشناسان برای تهیه این تصویر عظیم، از میدان دید نیم‌درجه‌ای تلسکوپ MPG استفاده کردند و با شانزده رصد در چهار باند نوری، یک‌چهارم درجه قوسی مربع را از آسمان پوشش دادند. در این فیلترها از دو فیلتر باند باریک هیدروژن (قرمز) و اکسیژن (سبز) نیز استفاده شده است و برتری رنگ سبز در سحابی رتیل نتیجه فراوانی ستارگان جوان‌تر و داغ‌تر در آن محدوده از مجموعه 30‌ماهی طلایی است. هر تصویر مستقل از 64میلیون نقطه تشکیل شده و درنتیجه، تصویر نهایی از کیفیت 256میلیون نقطه برخوردار است. شرایط جوی این رصدها بسیار عالی بود و تمامی عکس‌برداری‌ها در دید کم‌‌تر از 1 ثانیه‌قوسی (Seeing < 1”) انجام شد. (دید، معیاری از شدت آشفتگی و تلاطم جو است).

جزئیات این تصویر به‌قدری زیاد است که یافتن تک‌تک جزئیات شگفت‌انگیز آن کاری دشوار و گیج‌کننده است؛ با این‌حال نمی‌توان از کنار مهم‌ترین رویداد نجومی دو دهه اخیر در ابر ماژلانی بی‌تفاوت گذشت. محدوده مرز سمت راست-پایین سحابی رتیل، جایگاه بقایای انفجار ستاره‌ای است که در بهمن‌ماه 1365 با چشمان غیرمسلح نیز دیده‌شد. این انفجار که به ابرنواختر 1987A مشهور شد، درخشان‌ترین ابرنواختری است که پس از سیصد و هشتاد سال در آسمان زمین دیده شده است. اندکی دورتر از این ابرنواختر، در سمت چپ، سحابی کندوی‌عسل به‌چشم می‌خورد. این ساختار زیبای حبابی‌شکل در نتیجه تعامل انفجار ابرنواختری و لایه‌های غول‌آسایی است که خود از اندرکنش بادهای ستاره‌ای بسیار قوی ستارگان سنگین و جوان و انفجارهای ابرنواختری به‌وجود آمده‌اند.

  منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی رصدخانه جنوبی اروپا

  نويسنده  : ذوالفقار دانشی

مشاهدات جدید تلسکوپ فضایی اسپیتزر نشان داده است پرتوهای فروسرخ بسیار ضعیفی که این تلسکوپ پیش‌از این آشکار کرده بود، از نخستین ساختارهای تشکیل‌شده در عالم ساطع شده‌اند. تحلیل آخرین داده‌های ارسالی اسپیتزر مشخص کرد این پرتوهای تکه‌تکه در پهنای آسمان پخش شده است و از خوشه‌های اجرام درخشان و بسیار عظیمی منتشر شده‌است که بیش از 13 میلیارد سال‌نوری با ما فاصله دارند.

دکتر الکساندر کاشلینسکی، کیهان‌شناس مرکز پروازهای فضایی گدارد ناسا در این مورد می‌گوید: توان تلسکوپ‌های ما به‌قدری افزایش یافته است که ما می‌توانیم به مرز جهان قابل رویت نزدیک شویم و تصویری واضح از اولین مجموعه ساختارهای تشکیل‌شده در عالم تهیه کنیم. اجرامی که در جدیدترین تصاویر اسپیتزر یافته‌ایم، بسیار بسیار درخشانند و با اجرامی که در روزگار فعلی عالم وجود دارند، کاملا متفاوتند.

اخترشناسان معتقند این اجرام یا ستارگان اولیه‌ای هستند که بیش‌از یک‌هزار برابر خورشید جرم داشته‌اند، و یا سیاه‌چاله‌های بسیار پراشتهایی که ابرهای عظیم گازی را می‌بلعیده‌اند و انرژی فراوانی را آزاد می‌کرده‌اند. اگر این اجرام به‌واقع همان ستارگان اولیه باشند، آنگاه ساختار مشاهده‌شده می‌تواند نخستین ریزکهکشان عالم باشد که جرمی کم‌تر از یک‌میلیون جرم خورشید دربر دارد. کهکشان راه‌شیری که حدود یکصد میلیارد ستاره را در خود جای داده است، احتمالا از برخورد چنین ریزکهکشان‌هایی در 12.5 تا 13 میلیارد سال پیش به‌وجود آمده است.

این بررسی جدید به‌دنبال نتایج سال گذشته پرسروصدای کاشلینسکی و همکارانش انجام شده است و در آن، پنج بخش مختلف آسمان طی صدها ساعت فعالیت رصدی مورد مطالعه قرار گرفته است.

دانشمندان معتقدند که فضا، زمان و ماده در سیزده میلیارد و هفتصد میلیون سال پیش طی انفجاری بسیار مهیب که به مهبانگ مشهور شده است، آغاز شد. کشف تابش زمینه کیهانی در نیمه قرن بیستم و نیم‌قرن رصدهای متعدد این تابش، بخصوص تلاش‌های دکتر جان مثر، برنده جایزه نوبل فیزیک در سال 2006 و یکی از همکاران کاشلینسکی، این موضوع را کاملا تایید کرده است. مدل مهبانگ نشان می‌دهد که جهان تا چندصد میلیون سال پس‌از انفجار بزرگ تاریک بود و هنوز ستارگان اولیه شکل نگرفته بودند. از این بازه زمانی به عصر تاریکی جهان یاد می‌شود.

کاشلینسکی و همکارانش با استفاده از رصدخانه فروسرخ اسپیتزر به بررسی تابش زمینه کیهانی پرداختند. این تابش که در تمام آسمان پراکنده است، مربوط به پایان عصر تاریکی عالم و ظهور نخستین ساختارها در جهان است. بخشی از این پرتوها مربوط به فعالیت‌های ستارگان یا سیاه‌چاله‌های بسیار دوری است که باوجود آن‌که در محدوده نور مریی یا فرابنفش منتشر شده‌اند، اما انبساط فضا-زمان آنها رابه‌قدری کشیده است که این پرتوها تنها در محدوده فروسرخ و رادیویی دیده می‌شوند. بخش دیگر تابش زمینه کیهانی از پرتوهای ستارگانی تشکیل شده است که جذب غبار شده و مجددا به‌شکل پرتوهای فروسرخ تابیده شده است.

 شرح عکس: تصویر سمت راست، نمای اسپیتزر از صورت فلکی دب‌اکبر است و تصویر سمت راست، همان منطقه را پس‌از حذف نور تمام ستارگان و کهکشان‌های شناخته‌شده نشان می‌دهد.

شرح عکس: همان‌طور که می بینید، پرتوهایی که نزدیک‌تر به زمان مهبانگ منتشر شده‌اند، انتقال به سرخ بیشتری دارند و در طول‌موج‌های بلندتری آشکار می‌شوند.

روش تحقیق کاشلینسکی و همکارانش بدین شکل بود که در ابتدا نورهای حاصل از تمام ستارگان و کهکشان‌های شناخته‌شده موجود در پنج منطقه تصویربرداری را حذف کردند و سپس تغییرات شدت درخشندگی فروسرخ پرتوهای باقیمانده و نسبتا پراکنده را بررسی کردند. نتایج این بررسی به شناسایی خوشه‌ای از اجرام منتهی شد که الگوی پرتوهای باقیمانده را به‌وجود آورده‌اند. کاشلینسکی برای توضیح روش کار خود مثال جالبی می‌زند: تصور کنید جایی از شهر، برنامه آتش‌بازی برقرار است و شما می‌خواهید شب‌هنگام از درون یک شهر بسیار شلوغ، این برنامه را ببینید. اگر بتوانید چراغ‌های شهر را خاموش کنید، آن‌گاه می‌توانید تصویری از این آتش‌بازی ببینید. ما هم برای آن‌که بتوانیم پرتوهای نخستین اجرام تشکیل‌شده در عالم را ببینیم، مجبوریم که چراغ‌های عالم را خاموش کنیم.

پیش‌از این، دانشمندان برسر این موضوع که نخستین اجرام تشکیل‌شده در عالم چه بودند و چگونه کهکشان‌ها را به‌وجود آوردند، توافق نداشتند. اما با یافته‌های جدید اسپیتزر، دانشمندان توانسته‌اند مسیر درست بررسی این اجرام را بیابند. با این حال، اسپیتزر توانایی شناسایی دقیق این اجرام را ندارد. اخترشناسان منتظر پرتاب تلسکوپ فضایی جیمزوب هستند تا این رصدخانه مریی و فروسرخ با استفاده از آینه غول‌پیکر 6.5 متری خود، طبیعت نخستین ساختارهای عالم را آشکار کند.

  منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی تلسکوپ فضایی اسپیتزر

  نويسنده  : ذوالفقار دانشی

پس از سی‌سال تلاش، دانشمندان توانستند نشانه‌هایی از ذره اکسیون، یکی از مهمترین نامزدهای ماده تاریک را پیدا کنند.

بالاخره پس‌از سال‌ها تلاش، دانشمندان توانستند ردپای یکی از گريزان‌ترین ذرات تشکیل‌دهنده ماده تاریک را تشخیص دهند. این ذره که جرم، بار الکتریکی خنثی و نیمه‌عمرش با ذره اکسیون هم‌خوانی دارد، ردپایش را روی یک صفحه عکاسی برجا گذاشته است.

ذره خیالی اکسیون بیش‌از سی سال پیش به جهان  فیزیک معرفی شد و دانشمندان در مقالات مختلفی نشان دادند که این ذره می‌تواند نامزد مناسبی برای ماده تاریک باشد. در اوایل سال جاری نیز نشانه‌های ذره‌ای مشابه اکسیون دیده شده بود، اما آزمایش‌های تکمیلی نشان داد که این ذره جدید با خواص ماده تاریک سازگار نیست.

اما پیر جین و گورماخ سینگ، فیزیک‌دانان دانشگاه ایالتی نیویورک توانسته‌اند ردپای اکسیون را در نتایج آزمایشی که در سال 1996 در مرکز تحقیقات فیزیک هسته‌ای اروپا، سرن انجام شد، پیدا کنند. تحلیل داده‌های این آزمایش سال‌ها است که ادامه دارد، زیرا این دو فیزیک‌دان به‌جای آن‌که از دستگاه‌های آشکارساز خودکار سرن استفاده کنند، شیوه‌ای نسبتا قدیمی را به‌کار بستند که به امولوسیون هسته‌ای معروف است. در این روش، صفحات عکاسی متعددی روی یکدیگر قرار می‌گیرند تا ردپای ذرات را به‌شکل سه‌بعدی ثبت کنند. پس‌از انجام آزمایش، دانشمندان هر صفحه عکاسی را زیر میکروسکوپ آزمایش می‌کنند و ردهای برجامانده از تک‌تک ذرات را بررسی می‌کنند؛ و به‌همین دلیل است که تحلیل داده‌های آزمایش امولوسیون هسته‌ای بسیار زمان‌گیر است.

اما این آزمایش مزیت دیگری نیز دارد و آن، دقت بسیار بالای این آزمایش است. از سوی دیگر، امولوسیون هسته‌ای می‌تواند رد ذرات بسیار کم‌عمر را نیز ثبت کند؛ درحالی‌که آشکارسازهای خودکار معمولا این ذرات را شناسایی نمی‌کنند. سینگ و جین ادعا می‌کنند توانسته‌اند 350 رد مربوط به اکسیون را در آزمایش خود شناسایی کنند.

  منبع : NewScientistSpace.com

  نويسنده  : ذوالفقار دانشی

شاتل ديسکاوری با هفت سرنشين خود با موفقيت در مرکز فضايی کندی در فلوريدا فرود آمد.

کارشناسان پس از چند روز ترديد سرانجام شامگاه جمعه هوا را برای فرود آمدن شاتل مساعد تشخيص دادند. فضانوردان در مأموريتی 13 روزه طی سه پياده روی، صفحات تازه خورشيدی ايستگاه فضايی (آی اس اس) را سيم کشی و راه اندازی کردند.فضانوردان شاتل همچنين موفق شدند در مأموريتی اضافی يک صفحه خورشيدی ايستگاه بين المللی فضايی را، که فرآيند جمع کردن آن به مشکل برخورده بود، طی يک پياده روی فضايی تا کنند.

در پی تازه ترين ماموريت شاتل ديسکاوری به ايستگاه فضايی، ناسا می گويد که کار سيم کشی برق ايستگاه کامل و اين سيستم فعال شده است.انجام چهار پياده روی فضايی طی يک ماموريت واحد به فضا بی سابقه است.هدف از تا کردن اين صفحه خورشيدی، ايجاد فضا برای صفحات تازه ای بود که اخيرا به ايستگاه منتقل شده است.

ماموريت کنونی شاتل ديسکاوری برای دنبال کردن عمليات ساخت ايستگاه بين المللی انجام می شود. اين سومين بار طی شش ماه گذشته است که يک شاتل به ماموريت فضايی می رود.پنج مأموريت فضايی ديگر برای سال 2007 برنامه ريزی شده است.ناسا طی برنامه ای فشرده قصد دارد عمليات احداث ايستگاه بين المللی فضايی را تا پيش از بازنشستگی شاتل ها در سال 2010 به اتمام برساند.برای تکميل اين ايستگاه 100 ميليون دلاری لااقل بايد 14 ماموريت ديگر انجام شود

  منبع : BBC,CBS news

اخترشناسان با بررسی شمار زیادی از سامانه های ستاره ای چندگانه، به چگونگی فرایند شکل گیری آنها پی بردند.

سامانه های ستاره ای چندگانه همواره بخش عمده ای از داستان های علمی تخیلی را به خود اختصاص داده است. قهرمانان تلوتلوخوران در صحرای سوزان، به دنبال پناه گاهی می گرددند تا از گرمای سوختن سه خورشید آسمان در امان باشند. همچنان که آنها برای زنده ماندن به نزاع می پردازند،شاید قهرمان ما لحظه ای به سلسله وقایع نجومی که آنها را به این ورته کشانده ،بیاندیشد.

اخترشناسان در این زمینه چگونگی شکل گیری سامانه های ستاره ای چندگانه به سرنخ هایی دست یافته اند.آنها با بهره گیری از ابر رادیو تلسکوپ آرایه ای (VLA) موسسه دانش ملی به تصویر برداری از شمار زیادی سامانه ستاره ای چندگانه پرداختند.این در حالی است که بسیاری از این سامانه ها در مراحل ابتدایی فرایند شکل گیری می باشند.

در حال حاضر دو نظریه چالش بر انگیز زیر ،در راس قرار دارند:

 1-  پیش ستارگان و صفحات اطراف آنها قطعه کوچکی از صفحه ای بزرگ (اصلى) می باشند.

2-  پیش ستارگان به طور مستقل شکل گرفته،سپس در دام گرانش یکدیگر گرفتار شده و در مداری متقابل(دوطرفه) قرار گرفته اند.

در این تحقیقات، اخترشناسان به بررسی جرمی تحت عنوان L1551 IRS5 پرداختند. L1551 IRS5در فاصله 450 سال نوری از زمین خود از شمار زیادی اجرام پیش ستاره ای که توسط توده ای از گاز و غبار احاطه شده ، شکل گرفته است.تحقیقات نشان داد که صفحات مواد پیش ستاره ای با یکدیگر و با صفحه بزرگی که در حال شکل گیری از آن می باشند ، در یک راستا (ردیف) قرار دارند.این بدان معنا است که گزینه نخست صحیح تر است، همه آنها با هم شکل گرفته اند.

اما موضوع به این سادگی ها هم نیست.محققان دریافتند که ستاره جوان سومی با صفحه ای از ذرات غبار، با دو ستاره دیگر در یک راستا قرار ندارد.این احتمال می رود که ستاره سوم در دام گرانشی دو ستاره گرفتار شده است.به بیان دیگر سامانه های ستاره ای چندگانه هم می توانند با هم شکل گرفته باشند و یا از گرانش و جذب کردن ستارگان بوجود آمده باشند، به طوری که ستارگان یک به یک بواسطه گرانش یکدیگر را جذب کرده و در کنار هم قرار گرفته اند.

نتایج این تحقیقات که توسط ژرمی لیم از موسسه ستاره شناسی و اختر فیزیک آکادمی سینیکا (IAAAS) تایوان و شیگن هایسا تاکاکوآ از رصدخانه اخترشناسی ملی ژاپن(NRAO) انجام شده است، در دسامبر سال جاری میلادی در ژورنال اختر فیزیک به چاپ رسید.

  منبع : NRAO news Release / universe Today

  نويسنده  : اسماعیل مروجی

اگرچه که ماده تاریک به طور مستقیم قابل مشاهده نیست،اما کیهان از دوره های نخستین خود تحت سیطره نیروی گرانش آن قرار داشته است.به تازگی دانشمندان موسسه اختر فیزیک مکس پلانک، روشی نوین برای آشکار سازی این پدیده اسرار آمیز ابداع نموده اند.

هنگامی که نور اجرام دور دست به سوی ما روانه می شود، مسیر حرکت شان در اثر مجاورت با گرانش سایر اجرام به میزان اندکی انحراف پیدا می کند.تاثیر این پدیده که خود مهر تاییدی بود بر نظریه گرانش آلبرت انیشتین، برای نخستین بار در سال 1919 به هنگام گذر نور ستارگان دور از نزدیکی سطح خورشید، مشاهده گردید.این خميدگى باعث آشکار سازی انحراف تصاویر کهکشان های مشابه می شود .از قدرت این انحراف برای اندازه گیری میزان قدرت گرانش اجرام پیش زمینه و متعاقب آن جرم شان ،استفاده می شود.اگر اندازه گیری انحراف برای شمار زیادی از کهکشان های دور دست امکان پذیر باشد، می توان نقشه ای از تمام جرم پیش زمینه تهیه کرد.

با بهره گیری از این روش، تا کنون سنجش های دقیقی پیرامون جرم کهکشان های پیش زمینه و همچنین شماری از خوشه های کهکشانی صورت گرفته است. با اين حال محدودیت های زیادی مانع پیشرفت کار می شوند، حتی با بزرگترین تلسکوپ های فضایی شمار اندکی از کهکشان های پیش زمینه  را می توان دید، برای نمونه صد هزار کهکشان در ناحیه ای به وسعت ماه بدر در آسمان.در حال حاضر سنجش سیگنال های انحراف گرانشی دویست کهکشان تنها 0.2% از ماه بدر است،در نتیجه تصاویر حاصل بسیار تیره و غیر قابل پذیرش می باشند.برای نمونه فقط بزرگ ترین توده های مواد (خوشه های کهکشانی) در چنین نقشه هایی نمایان می شوند.علاوه بر این بسیاری از  کهکشان های دور دست که انحراف شان اندازه گیری می شود، در مقابل شمار زیادی از  توده های جرمی قرار گرفته اند و این امر بر گرانش آنها تاثیر می گذارد.در نتیجه برای بدست آوردن تصاویر دقیق از جرم ، نیاز به تعداد زیادی منبع در فواصل دور  تر می باشد و این روش چندان هم کار آمد نیست.

دو دانشمند با نام های بن متکف و  سایمون وایت از موسسه اختر فیزیک مکس پلانک نشان دادند که امواج رادیویی که از دوران اولیه کیهان-پیش از شکل گیری کهکشان- به سوی ما گسيل می شوند، می توانند منبع مورد نیاز را تامین کنند.

نمایی حقیقی از خوشه (توده) های ماده تاریک

در این روش اخترشناسان با بهره گیری از تلسکوپ های عظیم رادیویی به نقشه برداری از پرتو های هيدروژن پیش کهکشانی- که اندکی پس از انفجار بزررگ شکل گرفته و در همه جهات قابل مشاهده هستند- می پردازند.در این بین وجود ماده تاریک مانند حرکت موجی در استخر باعث انحراف پرتو ها شده ، موقعیت و کميت آن نیز مشخص می گردد.

 هيدروژن پیش کهکشانی دارای ساختار هایی با اندازه های مختلف- بسته‌ به کهکشان ها- می باشد و بیش از هزار ساختار در فاصله های مختلف در امتداد مسير ديد قرار دارد.از آنجا که ساختار های فواصل مختلف سیگنال هایی در طول موج خاصی ارسال می کنند، تلسکوپ های رادویی قادر به تفکیک آنها از یکدیگر می باشند. انحراف گرانشی این ساختار ها تلسکوپ های رادیویی را قادر می سازد تا تصاویری با وضوح بالا از توزیع جرم در کیهان تهیه کنند.

نیازی نیست تا منتظر داده های بی نظیر تلسکوپ های غولپیکر با بهره گیری از این روش باشیم.اما یکی از داغ تریم مباحث دانش فیزیک ، یافتن درکی بهتر پیرامون ماهیت ماده تاریک می باشد، پدیده اسرار آمیزی که سرعت گسترش کیهان را کند می کند.متکف و وایت بر این باورند که با نقشه برداری جرمی از بخش وسیعی از آسمان با استفاده از ابزاری مانند اسکا(SKA)، می توان به طور دقیق ویژگی های ماده تاریک را بررسی نمود، به طوری که میزان دقت این روش، ده بار از روش نقشه برداری انحراف گرانشی تصاویر مرئی کهکشان ها بیشتر است.

  منبع : Max Planck Institute for Astrophysics news Release

  نويسنده  : اسماعیل مروجی

هیئت مدیره رصدخانه اروپای جنوبی (ESO) با آغاز مطالعات اخترشناسی دقیق با بهره گیری از ابر تلسکوپ غولپیکر زمینی ای ال تی (ELT ) موافقت نمود. اگر همه چیز به خوبی پیش رود، این ابر تلسکوپ با آینه ای به قطر 42 متر به عنوان بزرگترین تلکسوپ جهان در طیف مرئی/فرو سرخ و با ارزش 800 میلیون یورو به بهره برداری خواهد رسید.

تحقیقات ابتدایی ساخت این پروژه به 57میلیون یورو بودجه نیاز دارد و ساخت آن می بایست در طی سه سال آغاز گردد.این ابر تلسکوپ با طراحی و ساختار منحصر به فرد خود انقلابی دیگر در ساخت تلسکوپ های غولپیکر زمینی ایجاد خواهد نمود.

ریچارد وید رئیس انجمن رصدخانه اروپای جنوبی می گوید:تصمیم ساخت و بهره برداری از ابر تلسکوپ غولپیکر زمینی، نقطه عطفی در اخترشناسی اروپا می باشد.

 کاترین سیزارسکی رئيس کل رصدخانه اروپای جنوبی در این باره می گوید:امروز روز بزرگی است، زیرا انجمن رصدخانه اروپای جنوبی به ما اجازه داد تا پیش رویم و مراحل نهایی طراحی پرچم دار تلسکوپ های اروپا را به پایان رسانیم.

از پایان سال گذشته تا کنون، رصدخانه اروپای جنوبی به همراه شمار زیادی از اخترشناسان و اختر فیزیک دانان جامعه اروپا به طراحی نسل جدیدی از تلسکوپ های غولپیکر برای نیمه دوم دهه آتی پرداخته اند و بیش از صد اختر شناس از سرتاسر اروپا از سال 2006 به منظور بررسی زمینه های مختلف از جمله برنامه ریزی، برآورد هزینه، قابلیت اجرایی، تعیین میزان ریسک و... به پروژه یاری می رسانند.

پروژه هم اکنون با سرعت زیادی در حال پیشرفت است، و این پیشروی مدیون مطالعاتی(مانند ESO OWL و EURO-50) است که در اروپا صورت گرفته و علاوه بر آن تحقيق و توسعه ای که با همکارى شمار زیادی از موسسات علمی و صنایع تکنولوژی پيشرفته اروپایی به منظور ایجاد فناوری مور نیاز این پروژه می باشد.

دو هفته پیش ، پروژه ساخت ابر تلسکوپ غولپیکر زمینی E-ELT به عنوانی ایده ای مبترکانه از سوی رصد خانه اروپای جنوبی به طور مختصر با حضور بیش از دویست اخترشناس در کنفرانسی در مارسی مطرح گردید. استقبال و اشتیاق شرکت کنندگان در کنفرانس راه را برای اتخاذ تصمیم از جانب انجمن رصدخانه اروپایی جنوبی پیرامون فاز بعدی پروژه یعنی ‌شرح‌ ‌کامل جزئيات ساخت، هموار ساخت.

 سیزارسکی می افزاید: پس از پایان سه سال مطالعه ابتدایی ساخت ، ما به طور دقیق از تمامی مراحل ساخت و هزینه های آن آگاهی خواهیم یافت.ما امیدواریم پس از پایان سه سال، ساخت تلسکوپ را آغاز کنیم و در نهایت در سال 2017 با اتمام پروژه ساخت و نصب ابزار ها ، از بزرگترین تلسکوپ زمینی بهره برداری کنیم.

در حال حاضر هزینه ساخت و بهره برداری از این ابر تلسکوپ غولپیکر زمینی با آینه ای به قطر 42 متر و سایر امکانات ، در حدود 800 میلیون یورو  بر آورد می شود.البته ساخت چنین تلسکوپی بدون مطالعه و  بررسی روش های ساخت تلسکوپ های کنونی ممکن نخواهد بود.

نمایی خیالی از نمونه تکمیل شده ابر تلسکوپ غولپیکر زمینی ELT

 آینه اصلی این تلسکوپ با قطری برابر 42 متر از 906 قطعه شش ضلعی به ابعاد 1.42 متر تشکیل شده است و قطر آینه ثانویه نیز برابر 6 متر می باشد.به منظور پیشگیری از تیرگی تصاویر اجرام ستاره ای که از آشفتگی جوی ناشی می شود، آینه هایی منطبق (سازگار) کننده در اپتیک اصلی تلسکوپ تعبیه خواهد شد.علاوه بر این، سومین آینه به قطر 4.2 متر، پرتو های نور را پس از تقويت‌(باز پخش‌ كردن‌) به سامانه تطبیق اپتیکی متشکل از دو آینه به قطر های 2.5 و 2.7 متر ، هدایت خواهد کرد.

آینه 2.5 متری با بیش از 5000 محرک و انعطاف پذیری بسیار بالا قادر خواهد بود هزاران بار در ثانیه شکل خود را تغییر دهد و آینه 2.7 متری به تصحيح‌ تصویر نهایی خواهد پرداخت.

 نتیجه حاصل از همکاری این پنج آینه، تصویری شفاف با وضوحی بسیار بالا و بدون هیچ گونه ایبراهی(عدم‌ انطباق‌ كانونی) در ميدان ديد می باشد.

 ابر تلسکوپ های غولپیکر در سرتاسر جهان، از اهمیت ویژه ای در اخترشناسی زمینی برخوردار هستند و با بررسی دقیق در زمینه های مختلف از جمله سیارات فراخورشیدی دور دست، نخستین اجرام کیهان، سیاه چاله های ابر پرجرم ، ماهیت و نحوه پراکندگی (توزیع) ماده تاریک و انرژی تاریک به عنوان حکمرانان کیهان، به طور بسیار گسترده دانش اخترفیزیک را ارتقا خواهند داد.

 قرار گاه این تلسکوپ هنوز مشخص نشده است، اما با ادامه تحقیقات در سال 2008 میلادی تصمیم نهایی پیرامون تعیین مکان آن، اتخاذ خواهد شد.

توان جمع آوری نور ابر تلسکوپ غولپیکر زمینی ای ال تی با آینه ای به قطر 42 متر و اپتیک های منطبق کننده منحصر به فرد خود،در مقایسه با تلسکوپ های کنونی مانند تلسکوپ های 10 متری کک و یا تلسکوپ های 8.2 متری وی ال تی (VLT) صد بار بیشتر و  دقیق تر خواهد بود.

 کاترین سیزارسکی در پایان خاطر نشان کرد:بدین ترتیب عصر جدیدی در ستاره شناسی مرئی و فرو سرخ آغاز خواهد گردید.

  منبع : ESO news Release

  نويسنده  : اسماعیل مروجی